Tarihi değiştiren boşanma

Yaklaşık beş asırdır gibisi görülmemiş bir buluşmaydı.

Kral 3. Charles ve Papa Leo, 23 Ekim’de Vatikan’daki Sistine Şapeli’nde birlikte ayine katıldılar.

Bu, Anglikan ve Katolik kiliseleri ortasındaki münasebetler açısından “tarihi bir an” olarak nitelendirildi.

Kral 8. Henry, 16’ncı yüzyılda Anglikan Kilisesini Katolik Kilisesi’nden ayırmaya karar vermişti.

Bu karar Avrupa tarihindeki en dramatik dini ve siyasi dönüşümlerden birinin sembolü haline geldi.

Anglikan Kilisesi’nin Roma’dan ayrılmasının hikayesi aslında 8. Henry’nin hikayesi.

İngiltere’yi 38 yıl boyunca yöneten Henry tam altı defa evlendi.

Eşlerinden Aragonlu Catherine geleceğin Kraliçesi I. Mary’nin annesi, Anne Boleyn geleceğin Kraliçesi I. Elizabeth’in annesi, Jane Seymour halefi Kral VI. Edward’ın annesiydi.

Henry’nin Anne Boleyn ile aşkı uğruna Catherine’den boşanabilmek için attığı adımlar Avrupa’da sırf dinin değil siyaset tarihinin de çehresini değiştirdi.

BAŞLANGIÇ VE TAHTA ÇIKIŞ

8. Henry, 28 Haziran 1491’de Londra yakınlarındaki Greenwich’te doğdu.

Babası Tudor hanedanının birinci hükümdarı Kral 7. Henry idi. Annesi ise kısa ömürlü York hanedanının birinci hükümdarı Kral 4. Edward’ın kızı Elizabeth.

Çocukluğunu taç giymeyi bekleyerek, sükûnet içinde geçirdi.

İçgüdülerine nazaran davranan enerjik karakteriyle, kraliyetin kendine itimadını birleştiren bir isim oldu.

Rivayete nazaran hem eğitimde hem fizikî antrenmanlarda çok güzeldi.

1509’da 18 yaşında tahta geçti.

28 Ocak 1547’de ölene kadar tahtta kaldı.

İngiliz rönesansının başlangıcında ve Avrupa’yı dönüştüren dini ıslahat hareketi sırasında ülkenin başındaydı.

Kral 8. Henry ve ailesi

Henry 1509’da tahta çıktığında beklentiler yüksekti.

Yaklaşık 1.83 uzunluğunda, güzel bir bir sportmen, avcı ve dansçıydı.

Enerjik kişiliği ile tanınıyordu.

Henry, tahta çıkışından kısa bir mühlet sonra kardeşi Arthur’un dul eşi Aragonlu Catherine ile evlendi ve İngiltere ile İspanya ortasındaki ittifakı güçlendirdi.

Bu sıra dışı evliliğe özel müsaade veren Papa 2. Julius’un da teveccühünü kazanmış oldu.

Ancak, gösterişli merasimler sonlu kraliyet kaynaklarının birçoklarını tüketti.

Daha da tehlikelisi, Henry’nin o sıralar Fransız ve İspanyol krallıkları ortasındaki çatışmalarla çalkalanan Avrupa’daki askeri maceralara atılma isteğiydi.

Üst seviye danışmanlarının itirazlarına rağmen, 1512’de derin ve mutlak bir hürmet duyduğu Papa’yı savunma mazeretiyle Fransa’ya karşı savaşta kayınpederi Aragonlu 2. Ferdinand’a katıldı.

HENRY VE KARDİNAL WOLSEY

Bu periyotta Kardinal Thomas Wolsey, Henry’nin Fransa’daki birinci askeri seferini organize eden hırslı bir devlet adamı olarak belirdi.

1515’te Wolsey artık, York Başpiskoposu, İngiltere’nin birinci başbakanı, Katolik Kilisesi’nin kardinali ve en değerlisi hükümdarın en yakın dostu ve devlet işlerinin fiili yöneticisi haline gelmişti.

Henry yetkilerinden hiçbir vakit büsbütün vazgeçmemiş olsa da Wolsey’e karar alma konusunda değerli bir hürlük tanıyarak, istediği vakit müdahale etme hakkını gizli tuttu.

Dünya Wolsey’i İngiltere’nin gerçek hükümdarı olarak görürken, Henry kesin gücün hâlâ kendi elinde olduğunun farkındaydı.

Wolsey daha sonra 8. Henry’nin de dayanağıyla İngiltere’nin Avrupa’daki nüfuzunu artırmak için Papalık makamına talip oldu.

Ancak Wolsey’nin bu hırsları siyasi gerçeklikle çatıştı ve hiçbir vakit gerçekleşmedi.

Kardinal Wolsey’nin, Hampton Court Sarayı’nda Kral 8. Henry ile buluşması.

Kardinal Thomas Wolsey’in siyasetleri halk ortasında hoşnutsuzluğa yol açtı.

Sorunları çözme teşebbüsleri fakirleri tatmin etmedi ve soyluları da kızdırdı.

Gerginlik 1523 ve 1524 yılları ortasında doruğa ulaştı.

Wolsey, Parlamento’dan hoşlanmamasına karşın 1523’te meclisi toplamak zorunda kaldı.

Fakat Parlamento’nun kabul ettiği vergiler, hükümdarın projelerini finanse etmek için muhtaçlık duyduğundan çok daha azdı.

Ertesi yıl, fevkalâde bir vergi uygulama teşebbüsü şiddetli bir direnişle karşılaştı ve Henry’yi geri adım atmaya zorladı.

1527 yılına gelindiğinde, Wolsey’e atfedilen lakin aslında Henry’nin iradesi olan devlet siyaseti ne içeride ne de dışarıda elle tutulur bir muvaffakiyet elde edememişti.

‘İNANCIN SAVUNUCUSU’

Henry’nin hükümdarlığının birinci yıllarındaki idealist umutlar, gerçekliğin karmaşıklığı karşısında kısa müddette yok oldu.

Fakat müellifler ve entelektüeller Henry’yi düşünmeye ve öğrenmeye açık bir kral olarak görmeye devam ettiler.

1517’de, vaktinin esas entelektüellerinden biri olan hümanist Thomas More’u yeni danışmanı olarak atadı.

Ancak daha sonra Henry’nin entelektüel tartışmalara olan sevgisiyle, idaresindeki katı ve pragmatik yaklaşımın birbirinden çok farklı olduğu anlaşıldı.

Siyasi tansiyonlara karşın Henry, kültürlü bir kral ve Katolik Kilisesi’nin savunucusu imajını korudu.

Hatta 1521’de Alman reformcu Martin Luther’in fikirlerini çürüten bir risale yazdı ve Papa’dan “İnancın Savunucusu” unvanını kazandı.

ROMA’YLA ÇATIŞMA

Henry 30’lu yaşlarına girdiğinde, ferdî ve siyasi hayatı değerli ölçüde değişti.

Yirmi yıldan fazla süren evliliğinin akabinde, erkek bir varis doğuramaması nedeniyle eşi Aragonlu Catherine ile önemli bir kriz yaşadı.

Catherine’in gebe kalma teşebbüslerinin birçok düşük ya da meyyit doğumla sonuçlandı.

Tek kızları Mary 1516’da doğdu.

Bir bayanın tahta çıkması fikri, bunun yol açacağı siyasi karışıklık ve güç çabalarından korkulduğu için o periyotta pek beğenilen değildi.

Henry erkek varisi olmamasındaki kusuru kendinde aramadı, karısını suçladı.

8. Henry ve ikinci karısı Anne Boleyn’in portresi.

Bu tansiyonun ortasında, kraliçenin sarayında bir nedime ve eski metreslerinden birinin kız kardeşi olan Anne Boleyn’e ilgi duymaya başladı.

Henry, Anne’de soğuk bir evlilikten duygusal kaçışı buldu.

Ancak Anne’in kendisi baştan çıkarıcı bir bayandan daha fazlasıydı.

Zeki, hırslı, sarayın iç yüzünü bilen biriydi ve gölgede kalabilecek bir metres değil, legal bir eş olmaya kararlıydı.

‘KRALIN BÜYÜK DAVASI’

8. Henry’nin Anne Boleyn ile evlenme maksadına ulaşması yaklaşık altı yıl sürdü.

Bunu yaparken istemeden de olsa tarihin akışını değiştirecek dini bir ihtilali tetikledi.

1527’de, daha sonra “Kralın Büyük Davası” olarak anılacak Catherine’den boşanma teşebbüsünü başlattı.

İncil’deki Levililer Kitabı’na dayanarak birinci evliliğinin geçersiz olduğunu savundu.

Oğullarının mevtini ilahi gazabın bir işareti olarak gördü. Bu günahın fakat evliliğe son vererek telafi edilebileceğine ikna oldu.

Henry, Papa 7. Clement’ten evliliğini feshetmesini istemek için Roma’ya gitti.

Papa çoklukla bu cins durumlarda kraliyet ailelerinin taleplerini kabul ediyordu fakat Henry’nin zamanlaması çok berbattı.

Catherine, Kutsal Roma İmparatorluğu hükümdarı 5. Charles’ın teyzesiydi ve Papa 1527-1528 yılları ortasında imparatorun tutsağıydı. Avrupa’daki en güçlü müttefikini üzecek bir karar alacak kadar güçlü değildi.

Papa ayrıyeten Henry’nin Catherine ile evlenmesine müsaade veren papalık ruhsatını da geçersiz ilan etmek istemiyordu. Bu ruhsat Vatikan’a kıymetli bir mali gelir getirmişti.

Bu ikilemle karşı karşıya kalan Papa, İngiltere Hükümdarını tatmin etmek yerine, papalık tahtının itibarını muhafazayı tercih etti.

Böylece, İngiltere’nin Vatikan’dan ayrılması ve bağımsız bir İngiltere Kilisesi’nin doğmasıyla sonuçlanacak kriz başladı.

KİLİSENİN BAŞI

Henry’nin krizi yasal yollardan çözme teşebbüsleri daha en başından çıkmaza girdi.

Bu davada başarılı olmak iktidarını sürdürmesi için çok değerliydi.

Bu yüzden İngiltere içinde bir çıkış yolu aradı ve davanın ülkede görülmesi sağladı.

Ancak Roma’dan gönderilen yargıç Kardinal Lorenzo Campeggio, 1529’da bir papalık talimatıyla davayı durdurdu ve Henry’nin umutlarını boşa çıkardı.

Bu durum, Wolsey’nin güçsüzlüğünü de gözler önüne serdi.

Birkaç hafta sonra Wolsey’nin vazifelerine son verildi ve saraydan sürüldü. Böylelikle uzun siyasi mesleği sona erdi.

Henry isteklerini yerine getiremeyen danışmanlarla çevrili haldeydi.

Kral ne istediğini tam olarak biliyor lakin nasıl başaracağını bulamıyordu.

Papa 7. Clement’in 1530’da 8. Henry’nin boşanmasına karşı çıkardığı kararname

Yaklaşık üç yıl boyunca İngiliz siyasetinde baş karışıklığı karar sürdü.

Bu müddet zarfında 8. Henry, Roma’nın davanın ülke içinde yargılanmasına müsaade vereceği umudu ile papalıktan kopma istikametindeki artan eğilimi ortasında kaldı.

Çeşitli vakitlerde ayrılıktan kelam etmesine karşın, ne kendisi ne de danışmanları bunun uygulamaya nasıl dönüştürülebileceğini bilmiyordu.

Böyle bir değişiklik gerçek bir ihtilal gerektiriyordu.

Bunu şekillendiren ve uygulayan kişi ise Thomas Cromwell oldu.

Cromwell Nisan 1532’de Kral Kurulu’nun denetimini üstlendi ve bu misyonu yaklaşık sekiz yıl boyunca sürdürdü.

Anglikan Kilisesini Roma’dan ayırarak “Tanrının yeryüzündeki vekili” olarak direkt hükümdarın otoritesine tabi, ulusal bir dini kurum haline getirmeye karar verdi.

Ocak 1533’te de Henry, Anne Boleyn ile evlendi.

Mayıs ayında, yeni Başpiskopos Thomas Cranmer, Catherine ile olan birinci evliliğinin mahkeme tarafından feshedildiği oturumu yönetti.

Aynı yılın Eylül ayında Prenses Elizabeth doğdu.

Papa 7. Clement buna hükümdarı aforoz ederek karşılık verdi, lakin kararını çoktan vermiş olan İngiltere’de yankı bulmadı.

Bir yıl sonra Henry, 1534’te İngiltere Hükümdarını “Anglikan Kilisesi’nin Aziz Başı” ilan eden ve böylelikle Vatikan’dan bağımsız Anglikan Kilisesini kuran maddeyi onayladı.

KATOLİK MÜLKLERİNE EL KONDU

Ayrılık yalnızca dini bir aksiyon değil, ülkedeki güç istikrarını değiştiren siyasi bir ihtilaldi.

Henry Katolik manastırlarının mülklerine el koyarak Avrupa’nın en varlıklı hükümdarlarından biri haline geldi.

Ayrıca, daha sonra İngiltere’de Protestanlığın yükselişine yer hazırlayacak bir dizi dini ve idari ıslahat başlattı. İnancın yorumlanması konusunda kendisini en üst makam olarak kabul ettirdi.

Henry, papalık makamını dışladı lakin yetiştiği temel Katolik doktrinini terk etmedi. Daha çok kendi vizyonuna nazaran tekrar şekillendirdi.

“Ekmek ve şarabın Mesih’in vücudu ve kanına dönüşmesi” kavramını ve rahiplerin bekar kalması fikrini korudu.

Ancak kilisenin dünyevi işlerdeki otoritesine karşı daha liberal bir tavır benimsedi ve insanların rahiplerin aracılığı olmadan da kurtuluşu arayabileceğine inandı.

Ölümüne kadar ilahiyat eğitimiyle övünmeye devam etti ve gerçek dinin tabiatı üzerine düşünmekle meşgul oldu.

KANLI İNFAZLAR

1530’larda 8. Henry’nin gücü, Thomas Cromwell’in ıslahatları sayesinde, bilhassa de 1536-1540 ortasında Katolik manastırlarına el konulması ve servetlerinin kraliyet hazinesine aktarılmasından sonra görülmemiş düzeylere ulaştı.

Ancak bu güç artışına hükümdara yakın olanları bile etkileyen bir baskı dalgası eşlik etti.

Thomas More, 1535-1541 ortasında vatana ihanetten karar giyen yaklaşık elli bireyle birlikte idam edildi.

İnfazlar sürdükçe, Henry’nin kültürlü ve bilgili bir kral imajı geriledi ve yerini kana susamış ve acımasız bir hükümdar şöhreti aldı.

Aynı vakitte karakterini çevreleyen tartışmaları derinleştiren bir dizi sansasyonel evlilik de yaptı.

Anne Boleyn’le evliliği Henry’ye ne memnunluk ne de uzun vakittir beklediği erkek varisi getirdi.

Anne Boleyn’in tek çocuğu daha sonra Kraliçe I. Elizabeth olacak bir kız bebekti.

Henry, üç yıllık evliliğin akabinde, Boleyn’i ihanet ve zina ile suçladı ve 1536’da idamını emretti.

8. Henry, üstten saat istikametinde altı karısıyla çevrili: Anne Cleves, Catherine Howard, Anne Boleyn, Aragonlu Catherine, Catherine Parr ve Jane Seymour

Anne Boleyn’in idamından yalnızca birkaç ay sonra Henry, Jane Seymour ile evlendi.

Seymour, ona uzun vakittir beklediği oğlu Prens Edward’ı doğurdu. Fakat Edward doğumdan günler sonra ateşlenerek öldü.

Oğlunun mevti Henry’ye yıkıcı bir darbe oldu.

Kral, Jane Seymour’u “gerçekten sevdiğim tek eşim” olarak tanımlayacaktı.

TEHLİKELİ, ASABİ BİR HÜKÜMDAR

Henry daha sonra, Thomas Cromwell’in Fransa ve Kutsal Roma İmparatorluğu’na karşı bir kuzey Avrupa cephesi oluşturmak için tasarladığı bir atakla, Cleves Dükü’nün kız kardeşi Clevesli Anne ile evlendi ve siyasi bir ittifak arayışına girdi.

Ancak kral yeni eşinden birinci görüşmeden itibaren nefret etmiş ve çabucak boşanmak istemiş, bu da çabucak kabul edilmişti.

Bu evliliğin başarısızlığı Cromwell’in kendi çöküşüne yol açtı, zira muhalifleri bu durumdan yararlanarak hükümdarı ona karşı kışkırttılar.

Temmuz 1540’ta o da idam edildi.

Zamanla Henry, kuşku ve paranoyanın hakim olduğu tehlikeli, asabi bir hükümdar haline geldi.

Her ne kadar iktidarın tüm dizginlerini elinde tuttuğuna inansa da gerçekte ruhsal rahatsızlığını ve kibrini istismar edenlerin manipülasyonlarına karşı savunmasızdı.

Obezite nedeniyle sıhhati bozulmuş, halsiz, karamsar, kolay sonlanan, melankoli ve depresyona eğilimli bir figüre dönüşmüştü.

1540-1542 ortasında 20 yaşındaki Catherine Howard ile evli kaldı. Fakat genç bayanın kraliçe olduktan sonra bile devam eden gayrimeşru münasebetleri giyotinle idam edilmesine neden oldu.

Bu olay Henry’ye yıkıcı bir ruhsal darbe indirdi ve akabinde yalnız ve acı dolu bir yaşlılık periyoduna girdi.

Son yıllarında, sakin ve mantıklı bir bayan olan Catherine Parr vefatına kadar hükümdara eşlik etti.

ÖLÜMÜ VE MİRASI

Kral 8. Henry. 28 Ocak 1547’de Whitehall Sarayı’nda 56 yaşında öldü.

Kendisine tek varisini doğuran karısı Jane Seymour’un yanına gömüldü.

Yerine geçen oğlu 6. Edward reformasyonu devam ettirdi.

Daha sonra Henry’nin Katolik kızı Mary, Roma’nın tesirinin bir kısmını geri getirdi.

I. Elizabeth ise İngiltere’nin dini ve siyasi bağımsızlığını tekrar tesis etti.

Kral 8. Henry, ülkesinin Vatikan’a olan bağımlılığına son verdi.

Kralı hem süreksiz hem de manevî otoritenin başı yaparak Protestan ıslahatına kapıyı açtı ve İngiltere’nin yeni dini kimliğini oluşturdu.