Azerbaycan’dan kalkışının 27. dakikasında Gürcistan’da radardan kaybolan Türk C-130’unun havada üçe ayrıldığı görüntülenmişti. 20 askerimizin şehit olduğu kazada, uçağın neden parçalandığı araştırılıyor. 57 yaşındaki askeri nakliye uçağının yapısal hasar, motor arızası yahut iç patlama ihtimallerine dair Havacılık Editörü Tolga Özbek dikkat çeken açıklamalarda bulundu. Özbek, en merak edilen ‘Pilotlar paraşütle atlayamaz mıydı?’ sorusunun da karşılığını paylaştı.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 11 Kasım 2025 günü Azerbaycan’dan kalkan C-130E Hercules model askeri nakliye uçağı Gürcistan hava alanına girdikten kısa mühlet sonra radarda kayboldu. Uçağın Tiflis’in 100 kilometre doğusunda düştüğü doğrulandıktan sonra 20 askerimizin şehit olduğu da açıklandı. 3 ülkeden yetkililer süratle enkaz alanındaki değerlendirmelere başladı lakin uçak havada parçalandığı için modüller epeyce geniş bir alana yayılmıştı. C-130’un parçalandıktan sonra kaydedilen imajlarında dikkat çeken ayrıntılar vardı. Spiraller çizerek düşen kanat ve kokpit kesimlerinden daha evvel uçaktan ayrıldığı tespit edilen kuyruk, enkazdan uzakta bulunmuştu. 27 dakika havada kalan uçak, ne olmuştu da kesimlere ayrılarak düşmüştü? Kara kutu, kokpit ses kayıt aygıtı ve uçuş bilgi kayıt aygıtıyla çözülmesi beklenen şifreler, uçağın kesimlerinin yapboz üzere yine birleştirilerek incelenmesiyle de pek çok sorunun yanıtını verecekti. Her ne kadar uçak kazalarının nedenlerini açıklamak uzun vakit alsa da ortaya çıkan birinci datalardan hareketle konuşulması gereken ihtimalleri Havacılık Editörü Tolga Özbek tüm ayrıntılarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
70 YILDIR ÜRETİLİYOR: 57 YAŞINDAKİ UÇAĞIN SON 15 YILI TÜRKİYE’DE
Gürcistan hudutlarına düşen Türk C-130’una ait pek çok ayrıntı paylaşılıyor. Burada birinci dikkat çeken ayrıntı ise uçağın yaşı. 57 yaşındaki 4 motorlu nakliye uçağı 2010 yılında, 15 yıl evvel Türk filosuna katılmıştı. Suudi Arabistan Kraliyet Hava Kuvvetleri’nde misyon yaptıktan Türkiye’de de sıklıkla kullanılan C-130’a ait kelamlarının başında, “Havacılığın temelinde eski uçak değil, bakımsız uçak vardır” hatırlatmasını yapan Tolga Özbek, kazada kaybedilen C-130’un ağır olarak kullanılan askeri nakliye uçağı olduğunu hatırlattı. 1968 model bu uçak, her ne vakit vakitle o dönemki kesimlerinin yenilenmesiyle ‘gençleşmiş’ de olsa gövdesi değişmemişti. Peki o günden bugüne uçak ne üzere süreçlerden geçmişti? Tolga Özbek şöyle anlattı:
“Milli Savunma Bakanlığı kaynaklı dün bir fotoğraf paylaşıldı. Uçağın büyük bakımı sırasında çekilen fotoğraflar. Bunlar takip ediliyor lakin günün sonunda işte bu çeşit bir kazayı Amerikan Hava Kuvvetleri yahut Amerikan güçleri de dahil herkes yaşayabiliyor. Burada denetimsiz gelişen bir parçalanma var. Bunun nedenini konuşmak için raporun sonuçlarını beklemek gerekiyor. Bu uçaklar 70 yıldır üretiliyor. Alışılmış ki 1955’te üretilen uçakla 2025 yılında üretilen uçağın manzaraları birbirini andırsa da, motorundan elektronik sistemlerine kadar çok farklı çok daha gelişmiştir. Havacılık tarihinde 70 yıl boyunca üretilen diğer bir uçak yok. Hava kuvvetlerinin elinde 19 tane C-130 vardı. Biri düştü, 18 tane kaldı. Ne yapılması lazım? Öteki uçaklarda bir sorun var mı? Buradan ne ders alındı? Ne tedbirler alınmalı ki kalan C-130’lar kazaya karışmasın? Yalnızca Türkiye değil, tüm dünyada emniyetle uçsun diye araştırılacak. Bunun araştırması nasıl yapılacak? Bunun da üretici yahut motor imalatçısı kendileriyle ilgili bir sorun çıkarsa diyecek ki şu noktalara dikkat edin. Diyelim ki bir pilotaj yanlışı çıktı kazada, pilotlara ek eğitimin verilmesi lazım. Şu durumda şöyle yapmaları lazım diye teklifler içeren bilgiler verilecek.”
‘3 SANİYELİK BİR OLAY, ÖNCELİK UÇAĞI KONTROL’
C-130’un düşüşüne ait görüntülerde dikkat çeken ayrıntı, uçağın 3 büyük modüle ayrılmış olmasıydı. Kuyruk, kanat ve kokpit kısmı 7 bin metreden aşağı başka ayrı düşmüştü. Peki bu türlü bir parçalanmanın gerisinde hangi ihtimaller olabilir? C-130’ların evvelki kazalarına bakıldığında dikkat çeken noktalar vardı. 2017’de yaşanan kazada uçağın pervanelerinden kopan kesimler kuyruk ve gövde hasarına neden olmuş ve 11 Kasım’dakine misal halde uçak havada modüllere ayrılmıştı. Peki Türk C-130’unda yaşanan da buna misal bir sorun olabilir mi? Bu durumu, “Aklıma gelen benzeri olaylardan biri alışılmış ki bu olay, birebiri olacak diye bir durum yok. Rapor sonrasında ortaya çıkacaktır. 2017’deki olayda pervane sistemiyle ilgili bir çatlak tespit edilmişti uçakta. Çatlak tespit edildikten sonra bunun giderilmesi maksadıyla bir süreç yapılıyor. Lakin yapılan süreç kâfi değil. Burada yanlış bakım prosedürü uygulanmış. Sonuçta koca bir C-130, azamî kalkış yükü 70 ton. Bu 70 ton nereden baksanız 30 tona yakın da yük taşıyor. Devasa bir uçak, 4 adet çok büyük motoru var. O motorlar dakikada binlerce zamanla pervaneyi çeviriyor. Bizim uçağımızın düşüş imgelerine baktığımızda, kanat düşerken 2 numaralı motorun pervanelerinin yerinde olmadığını görüyoruz. Burada bir kopma oldu mu? Binlerce evre dönen bir modülün hızı var. Fırlayarak kabine çarpması çok da şaşırılmaması gereken bir şey. Bu çok önemli bir hasar oluşturabilir” diye açıklayan Tolga Özbek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Büyük uçaklar 3 ana kesimden üretilir. Ön taraf kokpit, orta gövde ve kanatlar, bir de kuyruk kısmı. Yani üç parçayı lego üzere birbirine bağladığınızı düşünün. Elinizden düşürdüğünüz vakit yüksek ihtimalle 3 kesime ayrılacak gövde. Burada da planlanandan çok daha fazla bir yük bindiği vakit havada üç modüle ayrılması, 2017’deki kazada olduğu üzere mümkün bir şey. 2017’deki kazada motorun bir ‘pal’i kopuyor. Pal dediğimiz kısım, 4 başka modülde oluşuyor C-130E modellerinde. Bu parçayı İngiltere’den alınacak o J modellerinde 8’e çıkıyor. O kesim kopuyor. Gövdeyi hasarlıyor. Hasarladıktan sonra uçağın üç numaralı motorunun tüm pervanesi kopuyor Amerika’daki kazada. Uçağın yatay stabilizesine, uçağın kuyruğuna çarpıyor. Onu koparıyor. Bu noktadan sonra uçağın sağa sola yahut üst aşağı hareketini sağlayan kuyruk kopmuş oluyor. Pilot da bu formda kumanda edemez uçağı. Bundan sonra da uçak, esasen bir yapısal bir dağılmaya geçiyor.”
Uçuş boyunca C-130’un sürat ve irtifa bilgileri
C-130’UN KAYBININ ŞİFRELERİ: GÖVDE HASARI VERECEK İHTİMALLER NELER?
Azerbaycan’dan dönen F-16 uçaklarına ilişkin gereçler taşıdığına dair bilgiler olan C-130, bu materyallerin infilakı sonucu ağır hasar almış ve parçalanmış olabilir miydi? Kaza durumunda pilotlar paraşütle atlayamaz mıydı? Çok merak edilen bu soruların yanıtları fizik bilimindeydi. Azot tüplerinin patlaması durumu bilhassa uçak kabin basıncının düştüğü ya da yüksek dağlarda yanlışlı tüp ya da kap kullanıldığı durumlarda yaşanır. Uçak basınçla ilgili bir sorun yaşadıysa bu ihtimal düşünülebilirdi. Peki fakat mürettebat ve yolcular paraşütle kurtulamaz mıydı? Uçağın kendisi üzere, içindeki her şey ve herkes de belli kuvvetlerle karşı karşıya kalır. Bunların en kıymetlilerinden biri G kuvvetidir. G kuvveti ise şiddetine nazaran parmaklarınızı kıpırdatmanızı bile imkânsız hale getirebilecek kadar güçlü olabilir. Tolga Özbek, uçağın gövdesine hasar verebilecek bir infilak olup olmayacağını ve paraşütle atmanın neredeyse imkânsız olduğunu açıklayarak kelamlarını noktaladı:
“Havacılıkta acil bir durum olduğunda birinci vazifeniz uçağı denetim edebilmek. O an hava trafiği ağır olabilir. İrtifanızı korumak ikinci husustur. 3’üncü sırada ise hava trafik kontrolörüne bilgi vermek olabilir. Burada pilotlar 24 bin fitten parçalanmış kokpitte ve kokpitle düşüyor aşağıya. Orada telsize bakalım, acil durum gönderelim üzere bir vaktiniz olmaz. Neredeyse 3 saniyelik bir olay yani. Orada birinci öncelik uçağı kurtarmaya çalışmaktır. Acil durum bildirmek için birkaç dakikalık bir şey yaşamanız lazım. O kadar G kuvveti altında paraşütle atlamayı geçin kolunuzu kaldıramazsın. Uçakta bir şeyİN infilak ihtimaline de bakacak olursak, 9 kişilik bir F16 bakım grubu var C-130’da. Merzifon’a bırakılmak üzere uçaktalar. Türk Hava Kuvvetleri Azerbaycan’daki merasime 3 tane F16 ile bir geçiş yaptı. O uçakların inmesi kalkması demek, teknik grubun oraya gitmesi demek. Giderken o uçağa oksijen basılması gerekiyor, iniş gruplarına yani lastiklerine azot basılıyor. Bunlarla ilgili bir infilak da olmuş olabilir.”
Yorum Yap