Taliban idaresi, Ağustos 2021’de iktidarı tekrar ele geçirdiğinden bu yana Afganistan’ı yalnızca katı kurallarla yönetilen bir teokrasiye dönüştürmekle kalmadı. Bölgesel güvenliğin geleceğini tehdit eden yeni bir jeopolitik fay sınırı da inşa etti.
Taliban, görünürde milletlerarası terörle uğraşa uzaklıklı bir duruş sergilerken ülkede faaliyet gösteren militan kümelere göz yumuyor ve vakit zaman direkt takviye sağlıyor. Bu militan kümelerin başında Pakistan devletini amaç alan Tehriki-Taliban Pakistan (TTP) yer alıyor. Yıllardır hudut ötesi akınlarla tanınan bu yapı, bilhassa Hayber Pahtunhva ve Belucistan bölgelerinde Pakistan güvenlik güçlerine ağır kayıplar verdirdi. Yalnızca son dört yılda 2 bin 600’den fazla asker ve polis öldü. TTP militanlarının Afganistan’ın doğusundaki Kunar ve Nangarhar vilayetlerinde eğitim görmesi, silahlanması ve barınması, Kâbil’in göz yumması olmadan mümkün görünmüyor. Taliban idaresi tezleri reddediyor. Lakin TTP önderleri vakit zaman Kâbil’deki resmi etkinliklerde görülüyor.
Tarihte derin izleri olan Durand Sınırı, iki ülke ortasındaki tansiyonun genetik kodlarını oluşturuyor. 1893’te Britanya’nın çizdiği bu sınır, coğrafyanın değil, tüfek menzilinin mantığıyla belirlendi; yüzyıllardır iç içe yaşayan aileler ve kabileler birbirinden ayrıldı. Ortadan 132 yıl geçmesine rağmen Taliban dahil hiçbir Afgan hükümeti bu hududu tanımadı. Zira Pakistan’daki Peştun nüfusu, Afganistan’dakinin yaklaşık üç katı. Bu demografik gerçek, Afgan siyasetinde uzun müddettir var olan tarihi toprakları geri alma eğilimini besliyor.
Taliban ve TTP’nin zihinsel haritasında Afganistan hudutları, İndus Nehri’ne dek uzanıyor; bu, sadece Peştunların yaşadığı bölgeleri değil, Pakistan’ın Belucistan eyaletinin bir kısmını da kapsıyor. Bu türlü bir senaryoda Afganistan denize açılan bir ülkeye dönüşür, Peştun nüfusu da ulusal çoğunluğa evrilir. Ama Pakistanlı Peştunların Afganistan’la birleşme dileği yok; Beluçlar ise Kâbil’in idaresine razı olmaz. Dahası, tüm meselelerine rağmen Pakistan; ekonomik, eğitimsel ve altyapısal göstergelerde Afganistan’dan çok ileride. Taliban’ın “ulusal yine birleşme” söylemi, alanda karşılık bulmuyor. Mevcut topraklarında şimdi tam manasıyla egemenlik kurup vatandaşları için refah üretememiş bir idare için bu telaffuz kullanışlı bir aparat ve Asya’daki güç denkleminde taraf seçimini örten ince bir tül. 2024’e gelindiğinde sabrı taşan Pakistan, Afgan topraklarındaki TTP kamplarına hava hücumları düzenledi. Taliban, bunu egemenliğin ihlali olarak kınadı. Yılın sonuna gerçek iki ülke hudut muhafızları ortasında yaşanan çatışmalar, Paktika’daki sivillerin vefatıyla doruğa çıktı. 2025 yazında, TTP militanlarının Veziristan’a sızma teşebbüsleri üzerine Pakistan, angajman kurallarını değiştirerek atak durumuna geçti. Kuzeybatıdaki geniş çaplı terörle çaba operasyonları, bölgeyi yine bir savaş sahnesine dönüştürdü. Ekimde TTP’nin Pakistan askerlerine pusu kurması, İslamabad’ın sert bir karşılık vermesine yol açtı. Pakistan jetleri Kâbil etrafındaki maksatları bombaladı; buna cevap olarak Taliban güçleri Pakistan karakollarını gaye aldı. 2021’den bu yana görülen en şiddetli hudut çatışmaları, iki ülkeyi direkt karşı karşıya getirdi.
Bir haftadan uzun süren çatışmaların akabinde Katar ve Türkiye’nin arabuluculuğuyla 19 Ekim’de kırılgan bir ateşkes sağlandı. Taraflar, şiddeti durdurma kelamı verseler de Taliban içindeki hizipler ve TTP’nin bağımsızlığı, bu taahhüdü neredeyse sembolik hale getiriyor. İki ülke, 6 Kasım’da İstanbul’da bir ortaya gelerek ateşkesin uygulanmasına dair detayları görüşecek.
BÖLGESEL SATRANÇ TAHTASI
Çin açısından bu kriz, yalnızca bir hudut problemi değil, direkt bir güvenlik riski. Pekin, Afganistan ve Pakistan’daki devasa yatırımlarını bilhassa KuşakYol projelerini korumak istiyor. Afganistan’daki istikrarsızlık, Çin’in batısındaki Sincan bölgesine kadar uzanabilecek bir dalga tesiri yaratabilir.
Washington ise uzun bir ortadan sonra bölgeye tekrar nüfuz etme fırsatını tartıyor. Lider Donald Trump, Bagram Hava Üssü’nü tekrar kullanma fikrini açıkça lisana getirdi. Fakat Amerika’nın Afganistan’a dönüşü mali ve askeri olarak ağır bir bedel manasına gelebilir. Eski azılı düşmanların kendilerini emsal çizgide ve tarafta bulması da mukadderatın bir cilvesi.
Bu karmaşık satranç tahtasında Hindistan, dikkat cazibeli biçimde yeni bir konum arayışında. Afganistan’ın ender toprak elementleri açısından varlıklı oluşu, Çin’in ihracat kısıtlamalarıyla birleştiğinde Yeni Delhi için stratejik bir fırsat sunuyor. Üstelik Taliban’ın kendi propaganda haritalarında Keşmir’in tamamını Hindistan denetiminde göstermesi, sembolik olmaktan çok daha fazlasını söz ediyor. Bu noktada, Taliban dışişleri bakanının Yeni Delhi ziyareti, bölgedeki tüm istikrarları yine tanımlayabilecek bir gelişme olarak öne çıkıyor. Hindistan’ın Taliban’la yan yana görünmesi, kendi demokratik imajını zedeleyebilir; Pakistan ise buna karşılık Bangladeş ile alakalarını derinleştirebilir yahut Kuzey İttifakı kartını tekrar masaya sürebilir. Ortaya çıkacak tablo, kimsenin sahiden yararlı çıkmadığı bir sarmal olacaktır. Taliban’ın hayali sonların peşinde koşan siyaseti, Afganistan’ı yine güç ile yıkım ortasındaki o ince çizgiye getiriyor.
Yorum Yap