Yaşlandığınızda size bir robotun bakmasını ister misiniz?

Londra’nın kuzeybatısındaki bir laboratuvarda, üç siyah robot el, bir tezgahın üzerinde ürkütücü bir biçimde hareket ediyor.

Dört parmak ve bir başparmak yavaşça açılıp kapanıyor, tüm eklemler de yanlışsız yerde.

Shadow Robot firmasının yöneticisi Rich Walker, “Terminatör yapmaya çalışmıyoruz” diye espiri yapıyor.

Gözlüğü, uzun saçları, latifeli ve bıyıklarıyla, bir teknoloji dehasından çok hippiye benziyor.

Bana şirketini gezdirirken duyduğu gururu saklamıyor.

“Size yardımcı olan, hayatınızı daha düzgün hale getiren, meskenin tüm işlerini yapabilen robotu üretmek için yola çıktık.”

Ancak altta yatan diğer bir neden de var: İngiltere’nin en acil meselelerinden biri olan toplumsal bakım alanındaki krize deva bulmak.

Skills for Deva isimli yardım kuruluşunun geçen yıl yayımladığı bir rapora nazaran İngiltere’de 131 bin yetişkin bakım elemanı açığı bulunuyor.

Age UK’ye nazaran İngiltere’de 65 yaş ve üzeri yaklaşık iki milyon kişinin bakım muhtaçlıkları karşılanamamış durumda.

2050 yılına gelindiğinde İngiltere’de her dört bireyden birinin 65 yaş ve üzerinde olması bekleniyor ve bu da bakım hizmetlerine daha fazla yük getirecek.

İşte bu noktada robotlar devreye giriyor.

Bir evvelki hükümet, potansiyel olarak bakım hizmetlerinde kullanılabilecek robotların geliştirilmesi için 34 milyon sterlinlik bir yatırım yapılacağını duyurmuştu.

Hükümet 2019 yılında “Önümüzdeki 20 yıl içinde robotlar üzere otonom sistemler hayatımızın olağan bir kesimi haline gelecek ve yaşama, çalışma ve seyahat etme formumuzu dönüştürecek” diyecek kadar ileri gitmişti.

Kulağa daha çok bir bilimkurgu sinemasından çıkmış üzere gelen bu fikir sahiden tahlil olabilir mi?

Ve siz sahiden de yaş almış akrabalarınıza ya da en savunmasız olduğunuz anda size bakması için, çok güçlü olan bir makineye güvenir miydiniz?

ROBOT PEPPER İLE EGZERSİZLER

Robotları günlük hayatta kullanıma geçiren Japonya, geleceğe dair kestirim yürütmemizi sağlıyor.

On yıl evvel hükümet, robotların bakımevlerinde kullanımını geliştirmek ve yaygınlaştırmak için robot üreticilerine sübvansiyonlar sunmaya başladı.

Bu, kısmen yaşlanan nüfus ve bakımevlerindeki izafi işçi eksikliğinden kaynaklandı.

Londra Queen Mary Üniversitesi’nde konuk profesör olarak görev yapan yapay zeka uzmanı Dr. James Wright, yedi ay boyunca onları gözlemledi. Bilhassa de bir Japon bakımevindeki çalışmalarını inceledi.

Toplamda üç çeşit robot üzerinde çalışıldı: HUG ismi verilen birincisi, Japonya’daki Fuji Corporation tarafından tasarlandı ve son derece sofistike bir yürütece benziyordu.

İkincisi biraz yavru bir foka benziyordu ve Paro olarak isimlendirilmişti. Demans hastalarını uyarması amaçlanan bu robot, hareketler ve seslere karşılık verecek halde eğitildi.

Üçüncüsü ise Pepper isminde küçük, arkadaş canlısı görünümlü insansı bir robottu. Talimatlar verebiliyor ve ayrıyeten kollarını hareket ettirerek antrenmanları gösterebiliyordu. Bakımevinde antrenman yaptırmak için kullanılıyordu.

Dr. Wright, onları gözlemlemeye başlamadan evvel bile fikri sevdiğini söylüyor:

“Robotların, çok derecede ağır çalışan bakıcılar tarafından kolay kolay benimseneceğini umuyordum.

“Neredeyse tam zıddı oldu.”

Aslında, bakımevi çalışanının vaktinin birçoklarını robotları temizlemeye ve şarj etmeye, hepsinden kıymetlisi işler yanlış gittiğinde meseleleri gidermeye harcadığını keşfetti.

“Birkaç hafta sonra bakım çalışanları robotların yarardan çok ziyan getirdiğine karar verdiler ve onları giderek daha az kullandılar, zira onları kullanmak için fazla meşguldüler” diyor.

“HUG’ın ortada kalmaması daima hareket ettirilmesi gerekiyordu. Paro, ona çok derecede bağlanan bakımevi sakinlerden birinde sıkıntılara neden oldu.

“Pepper’ın antrenman rutinlerini takip edemediler zira o kadar kısaydı ki beşerler onu göremiyordu. Sesi çok tiz olduğu için onu düzgün bir biçimde duyamıyorlardı.”

Robotların ardındaki takımlar Dr. Wright’ın araştırmasına kendi karşılıklarını verdiler.

Paro’nun yaratıcısı Takanori Shibata, robotun 20 yıldır kullanıldığını söyledi ve “terapötik tesirlerini kanıtlayan” klinik çalışmalara işaret etti.

Pepper artık farklı bir şirkete ilişkin ve yazılımı büyük ölçüde güncellendi.

Shadow Robot’tan Walker, robotların bakım alanında kullanılmasından vazgeçilmemesi konusunda ısrarcı.

Yeni jenerasyon robotların çok daha yetenekli olacağını savunuyor.

LABORATUVARLARDAN GERÇEK DÜNYAYA

Nottingham Üniversitesi’nde profesör olan Praminda Caleb-Solly, bu robotların yeterli çalışmasını sağlamaya kararlı.

“Bu robotları laboratuarlardan çıkarıp gerçek dünyaya sokmaya çalışıyoruz” diyor.

Bunu yapmak için, robot üreticilerini onları kullanacak işletmeler ve bireylerle buluşturmaya yardımcı olmakla, yaşlı insanlardan robotlardan ne istediklerini öğrenmek gayesiyle Emergence isimli bir ağ kurdu.

Aldığı karşılıklar değişiyor.

Bazı beşerler sesli karşılık verebilen ve görünümü tehditkâr olmayan robotlar istediklerini söylediler.

“Sevimli bir tasarım” istediklerini söyleyenler de oluyor.

Ancak taleplerin birden fazla daha fonksiyoneldi. Örneğin robotun kendini şarj edip temizleyebilmesi istendi.

Kendisine bu soru yöneltilen bir kişi, “Biz robota bakmak istemiyoruz; robotun bize bakmasını istiyoruz” dedi.

İngiltere’deki birtakım işletmeler de robotları test ediyor.

Evde bakım hizmeti veren Caremark, sesle çalışan küçük bir robot olan Genie’yi birtakım müşterileriyle deniyor.

Erken basamak bir demans hastası, Genie’den Glenn Miller müzikleri çalmasını istemekten hoşlandığını söyledi.

Şirketin müdürü Michael Folkes’a göre genel olarak yansılar karışık, kimi beşerler Genie’yi severken, başkaları çok da şad kalmadı.

Folkes, bu aygıtların insanların yerini almalarını amaçlamadıklarını vurguluyor.

“Bakıcıların bakım için daha fazla vakte sahip olduğu bir gelecek inşa etmeye çalışıyoruz” diyor.

ROBOT ELLER: EVRİMDEN ÖĞRENMEK

Londra’daki Shadow Robot şirketinin laboratuvarında Rich Walker bir diğer büyük zorluğa dikkat çekiyor: Eksiksiz robotik elde ustalaşmak.

“Robotun yararlı olabilesi için dünyayla etkileşim kurma konusunda [bir] beşerle birebir yeteneğe sahip olması gerekiyor” diye açıklıyor.

“Bunun için de insan gibisi bir el marifetine muhtaçlığı var” diyor.

Walker’ın bana gösterdiği robot el mutlaka çevik görünüyor. Metal ve plastikten yapılmış ve 100 sensörle donatılmış, bir insan elinin maharetine ve gücüne sahip.

Her bir parmak başparmağa dokunmak için yumuşak, süratli ve hassas bir biçimde hareket ediyor ve bir ‘OK’ ile bitiriyor.

Tek elle Rubik Küpü bile çözebilir.

Yine de bir makas kullanmak yahut daha küçük, daha kırılgan objeleri almak üzere hassas misyonları yapmaktan hâlâ çok uzak.

Walker, “Aslında bir makası kullanma halimiz epey akıl almaz” diyor.

“Dokunma duyunuzu ince ve hassas formlarda kullanıyorsunuz ve geri bildirim alıyorsunuz, bu da kesme halinizi ayarlamanızı sağlıyor. Bir robota bunu nasıl öğretirsiniz?”

Walker’ın grubu, öbür 35 mühendislik firmasıyla birlikte, bizimkine daha çok benzeyen bir el tasarlamak için çalışıyor. Bu, Robot Marifeti Programı olarak bilinen programın bir kesimi.

İleri Araştırma ve Bilimsel Buluş Ajansı (ARIA) adlı bir devlet kurumu tarafından yürütülen ve yüksek riskli (çünkü işe yaramayabilir) lakin birebir vakitte toplumu dönüştürme potansiyeli açısından yüksek ödüllü bilimsel araştırmaları desteklemeyi amaçlayan projelerden biri.

Projenin başkanı Profesör Jenny Read, sadece elin değil, robotların genel olarak nasıl tasarlanabileceğini düşünmek için hayvanların nasıl hareket ettiğini incelediklerini belirtiyor.

“Hayvan bedenleriyle ilgili çok çarpıcı şeylerden biri zarafetleri ve verimlilikleridir, aslında evrim bunu sağlamıştır.

“Zarafetin hakikaten de bir verimlilik biçimi olduğunu düşünüyorum”diyor.

İNSAN KASLARININ KOPYALANMASI

Danimarkalı bir mühendis olan girişimci Guggi Kofod, robotlar için motor yerine kullanılabilecek yapay kaslar geliştirmeye çalışıyor.

Danimarka merkezli firması Pliantics projenin erken bir basamağında olsa da bu vazifesi yerine getirebilecek sağlam malzemeyi şimdiden bulmuş görünüyor.

Kişisel nedenlerle bu projeye başladığını anlatıyor:

“Yakın vakitte yakınımdaki birkaç kişi demans nedeniyle öldü. Demans hastalarına bakan insanlarla görüşüyorum ve bu çok zorlayıcı bir durum.

“Korkmamalarına ve en azından uygun bir hayat sürmelerine yardımcı olacak sistemler kurabilmek… Benim için inanılmaz derecede motive edici olan bu.”

Firmasının tasarladığı kaslar, elektrik akımı uygulandığında tıpkı gerçek kaslar üzere uzayan ve büzülen yumuşak bir gereçten üretiliyor.

Guggi Kofod, ARIA projesi kapsamında Shadow Robot ile birlikte, yapay kasları sayesinde daha düzgün ve nazik bir tutuş sağlayabilecek, insan boyutlarında robotik bir el geliştirmek için çalışıyor.

Nihai gaye, bir objeyi kavradığında küçük basınç değişikliklerini algılaması ve tıpkı parmak uçlarındaki deri üzere ne vakit sıkmayı bırakacağını bilmesi.

ROBOTLAR BAKICILAR İÇİN NE MANAYA GELİYOR?

Japonya’da robotları gözlemleyen Dr. Wright’ın son bir tasası daha var. O da, şayet yaygınlaşırlarsa, robotların bakım verenler için hayatı daha da kötüleştirebileceği.

“Ekonomik olarak bu işi yapabilmenin tek yolu, bakım çalışanlarına daha az fiyat ödemek ve robotların çalışmasını kolaylaştırmak için çok daha büyük bakımevlerine sahip olmak” diyor:

“Sonuç olarak, insanlara bakan daha fazla robot olacak ve bakım çalışanlarına robotları hizmete hazırlamaları için taban fiyat ödenecek; bu da, robotların bakım çalışanlarına bakımevi sakinleriyle kaliteli vakit geçirmeleri ve sohbet etmeleri için vakit kazandırma vizyonunun tam aykırısı bir sonuç demek.”

Diğer uzmanlar ise daha olumlu düşünüyor.

Southampton Üniversitesi’nde yapay zeka alanında profesör olan Gopal Ramchurn, “Şu anda sahip olduğumuz işgücü açığı göz önüne alındığında, bu çok büyük bir sanayi olacak. Nüfusumuz yaşlandıkça bakıcılara olan talep daha da artacak” diyor.

Kendisi tıpkı vakitte yapay zeka sistemlerinin inançlı ve sağlam olmasını sağlamaya çalışan Responsible AI’nin CEO’su.

Ancak Elon Musk’ın geçen yıl bir Tesla etkinliğinde içecek servisi yapan ve ortama karışan Optimus insansı robotunu, beğenin ya da beğenmeyin robotların ömrün bir kesimi haline geleceğinin bir işareti olarak gösteriyor.

“Büyük teknoloji şirketleri fikrimizi sormaksızın bu şeyleri hayata geçirmeden evvel, geleceği öngörmeye çalışıyoruz” diye ekliyor.

Bu nedenle, bizim robotlar için değil, robotların bizim için çalışmasını sağlayacak düzenlemeleri geliştirmenin tam vakti olduğunu söylüyor.

“Bu geleceğe hazır olmamız gerekiyor.”