‘Diyabetle ömür uzunluğu arkadaş olmak ve güzel yönetmek gerekiyor’

Diyabetin ömür uzunluğu süren kronik bir hastalık olduğunu belirten İstanbul Atlas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısım Lideri Prof. Dr. M. Emel Alphan, diyabet tedavisinde emelin kan şekeri seviyelerini denetim altına almak, diyabetle ilgili belirtileri ortadan kaldırmak yahut hafifletmek, diyabete bağlı oluşabilecek hastalıkları/komplikasyonları önlemek yahut geciktirmek olduğunu söyledi.

‘DİYABETİN UYGUN YÖNETİLMESİ ÇOK ÖNEMLİ’

Diyabetin denetim altında tutulmasında en değerli misyonun diyabetlilere ilişkin olduğunu belirten Prof. Dr. Alphan, “Burada en kıymetli vazife diyabetlilere aittir. Zira diyabet, hayat uzunluğu diyabetlilerle birlikte olacak bir arkadaş üzeredir. Diyabetlilerin arkadaşları olan bu hastalık ile âlâ geçinebilmeleri için yanlış olan beslenme alışkanlıklarını değiştirip, yerine, sağlıklı beslenme alışkanlıklarını benimsemeleri, günlük öğün planını, yiyeceklerin içerdiği besin öğeleri ile besinlerin porsiyon ölçülerini öğrenmeleri ve diyabetle ilgili belirtilere uygun acil tedbirler almaları gereklidir” ikazında bulundu

BESLENME, DİYABET TEDAVİSİNİN TEMELİNİ OLUŞTURUYOR

Beslenme, kan şekeri düzeylerinin düzenlenmesinde en değerli faktör olduğu için beslenmenin diyabetin tedavisinin temelini oluşturduğunu vurgulayan Prof. Dr. M. Emel Alphan, ayrıyeten beslenmenin diyabetle ilgili komplikasyon riskini azaltmaya ve diyabetlilerin genel olarak sağlıklı olmalarına yardımcı olduğunu söyledi.

Prof. Dr. Alphan, doğru ve istikrarlı beslenmenin değerli olduğu üç noktayı şöyle açıkladı:

“Kan şekeri denetimi: Besinlerdeki karbonhidratlar, kan şekeri düzeylerini direkt etkilediği için diyabetliler, öğünlerde karbonhidrat sayımı yaparak ve glisemik indeksi düşük besinleri tercih ederek kan şekeri düzeylerini daha âlâ denetim edebilirler.

“Komplikasyon riskinin azaltılması: Sağlıklı beslenme, diyabete bağlı oluşabilecek kalp-damar hastalığı, böbrek hastalığı (nefropati), görme bozukluğu (retinopati) ve hudut hasarı (nöropati) üzere komplikasyonların riskini azaltmaya yardımcı olur.

“Ağırlık idaresi: Diyabetlilerin birçok teşhis konulduğu vakit şişmandırlar. Diyabetlilerin teşhis konulduktan sonra yüklerinin yüzde 10’unu kaybetmeleri bile kan şekerlerinin, kan basıncının, kan yağlarının (toplam kolesterol, trigliserid, LDL-K), 3 aylık kan şekeri ortalamalarının (HbA1c), kullanılan ilaç (ağızdan alınan ilaçlar yahut insülin vb.) dozlarının azalmasına neden olur. O yüzden diyabetliler için sağlıklı tartı idaresi çok kıymetlidir. Bireye özel beslenme planı, kilo verme yahut kilo muhafaza amaçlarına ulaşmada yardımcı olabilir.”

‘ÖZEL BİR BESLENME PLANI OLUŞTURULMALI’

Sağlıklı, kâfi ve istikrarlı beslenme, diyabetlilerin güç düzeylerini güzelleştirmeye ve yorgunluklarını azaltmaya da yardımcı olabilir. Her bireyin beslenme muhtaçlığı farklı olduğu için, diyabetlilerin bir diyetisyen ile ya da diyabet alanında uzman bir diyetisyen ile çalışarak şahsa özel bir beslenme planı oluşturmaları değerlidir.

DİYABETLİ BİREYLERİN BESLENMESİNDE BU NOKTALARA DİKKAT

Diyabetlilerin beslenmelerinde dikkat etmeleri gereken birtakım değerli noktalara da değinen Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Bunlar genel tekliflerdir. Her diyabetlinin, diyabet diyetisyeni ile birlikte oluşturdukları kendilerine özel bir beslenme planı olmalıdır” diyerek tekliflerini şöyle sıraladı:

“Karbonhidrat sayımı: Kan şekerini etkileyen en değerli faktör karbonhidrattır. Diyabetlilerin karbonhidrat alımlarını takip etmeleri, kan şekeri düzeylerini denetim altında tutmaları için değerlidir. Diyabetlilerin karbonhidrat kaynağı besinleri ve karbohidrat içeriklerini bilmeleri ve önerilen karbonhidratları öğünlerine istikrarlı olarak dağıtmaları çok kıymetlidir. Tam tahıllar (tam buğday ekmeği, çavdarlı ekmek ile bulgur vb. posalı tahıllar), sebzeler, meyveler ve kurubaklagiller üzere kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir. Ayrıyeten süt, yoğurt, kefir vb. besinlerde de karbonhidrat bulunur.

“Glisemik indeks: Glisemik indeksi ve glisemik yükü düşük besinler seçilmelidir. Glisemik indeks, 50 gram karbonhidrat içeren besinlerin kan şekerine olan tesirini gösterirken, glisemik yük; besinlerin yenilen ölçüsünün kan şekerine olan tesirini gösterir. Bu besinler kan şekerini daha yavaş yükseltir. Bu besinlere örnek olarak tam buğday ekmeği, yulaf, baklagiller, zerzevatları verebiliriz. Lakin ölçü çok değerlidir. Örneğin 4-5 yemek kaşığı tüketilen mercimeğin glisemik indeksi ve glisemik yükü düşüktür. Ama bu ölçünün üzerine çıkıldığında glisemik yük arttığı için kan şekeri düzeyleri yükselebilir. Düşük glisemik indeksli meyveler seçilmelidir.

“Posalı besinler: Posa, kan şekeri düzeylerini denetim etmeye yardımcı olur. Sebzeler, meyveler, tam tahıllar ve baklagiller posa açısından zengindir. Bilhassa çözünebilir posadan varlıklı olan sebzeler, meyveler ve baklagiller kan şekerini ve kan yağlarını düşürmede tesirlidir.

“Proteinli besinler: Sağlıklı beslenmede kıymetli bir yeri olan proteinli besinlerin yağsız olanları tercih edilmelidir (yağsız et, tavuk, balık, yumurta, baklagiller ile az yağlı süt, yoğurt, peynir vb.)

“Yağlar: Doymuş yağlardan ve trans yağlardan kaçınmak gerekir. Yemeklerde tereyağı, iç yağı, kuyruk yağı üzere doymuş yağlar yerine zeytinyağı ve fındık yağı ile ayçiçek yağı, soya yağı üzere bitkisel sıvı yağların az ölçüde kullanılmasına itina gösterilmelidir. Ayrıyeten trans yağların en kıymetli kaynağı olan paketli besinler (bisküvi, kraker, kurabiye vb.), fast food restoranlarda tekraren yanmış yağda kızartılan patatesler, cipsler ve hidrojene edilmiş yağlardan uzak durulmalıdır.

“Porsiyon denetimi: Porsiyon boyutlarına dikkat edilmelidir. Çok ölçülerde yenilen her yemek kan şekeri düzeylerini olumsuz etkileyebilir.

“Sıvı tüketimi: Diyabetlilerin su içmeleri çok değerlidir. Şekerli meşrubatlardan ve içeceklerden kaçınılmalı, çay, kahve şekersiz içilmelidir, gerektiğinde makul ölçülerde yapay tatlandırıcı kullanılabilir.

“Ara öğünler: Meyveler, sebzeler ve belli ölçüde kuruyemişler orta öğünlerde tercih edilebilir. Elma, armut, şeftali, portakal ve çilek üzere düşük glisemik indeksli meyveler orta öğünler için uygundur.

“Alkol ve şekerli besinler: Alkol tüketilmemeli ya da çok az alınmalı. Şekerli besinler ve içecekler tüketilmemelidir.”

MİNİMUM İNSÜLİN DOZU İLE AZAMÎ FAYDA SAĞLANMALIDIR

Diyabetli bireylerin şeker, çikolata ve tatlı tüketmemesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Alphan, “Diyabetlilere evvelce şeker, şekerli içecekler, çikolata ve tatlılar muhakkak ölçülerde karbonhidratlı besinlerin yerine sayılarak veriliyordu. Ama Amerikan Diyabet Derneği, son rehberinde bu cins besinlerin ve içeceklerin katiyen yenilmemesi ve içilmemesi gerektiğini belirtmiştir. Bunun nedeni; bu olayın diyabetliler tarafından abartılması, bilhassa tip 1 diyabetlilerin karbonhidrat ölçülerini gözetmeden tatlı vb. besin ve içecekleri tüketerek uyguladıkları insülin dozlarını çok fazla arttırmalarıdır. İnsülin tedavisinde olan tip 1 ve tip 2 diyabetlilerin insülin dozlarının çok yüksek olması istenmez. En az insülin dozu ile azamî fayda sağlanmalıdır. O yüzden diyabetlilerin içecek olarak yalnızca su tüketmeleri tavsiye edilmektedir. Unutulmaması gereken en değerli bahis; diyabetlilerin tedavilerinde ilaç/insülin olsa bile sağlıklı beslenme ile birlikte bu ilaçların aktifliğinin artacağını bilmeleridir” diye konuştu.

KETOJENİK DİYETLER DİYABETLİLER İÇİN UYGUN MU?

Karbonhidratın yer almadığı ketojenik diyetlere de değinen Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Son yıllarda ketojenik diyetler tanınan diyetler ortasında yerini aldı. Aslında ketojenik diyetlerin tedavi edici özelliği yalnızca epileptik çocuklarda kanıtlandı ve epilepsi tedavisinde kullanılmaktadır. Ketojenik diyet ve obezite ile ilgili araştırmalar, 1960’lı yıllarda başladı ve birinci sonuçlar net değildi, zayıflamada başarılı olduğunu sav eden çalışmalar var. Ketojenik diyetlerin kan yağları üzerine tesirli olduğu istikametinde yapılan çalışmaların sonuçları da karışıktır. Yapılan çalışmaların ya olay sunumu ya da küçük kümelerde yapılan çalışmalar olduğu ve bu çalışmaların uzun müddetli olmadığı ve büyük popülasyonlarda yapılmadığı bilinmektedir. Ketojenik diyetler, kilo vermeye yardımcı olsa da bedenden su kaybına (dehidratasyon), hipotansiyona (tansiyon düşüklüğü), baş dönmesine, yorgunluğa, besin öğesi eksikliklerine, posa eksikliği nedeniyle kabızlığa ve böbrek taşlarının oluşumuna neden olabilir. Başlangıçta kan lipidlerini düzelttiği argüman edilse de uzun devirde kan yağlarının yükselmesine neden olduğu için kalp-damar hastalıkları ve hipertansiyon riskini arttırabilir” dedi.

‘DİYABETLİLERİN 130 GRAMIN ALTINDA KARBONHİDRAT TÜKETMEMELERİ GEREKİYOR’

Ketojenik diyetlerinin karbonhidrat ölçüsünün çok az olduğu (enerjinin yüzde 5’i), yağ ve proteinlerin fazla ölçülerde verildiği diyetler olduğunu söz eden Prof. Dr. Alphan, şunları söyledi:

“Beslenme rehberleri, obez ve diyabetliler için ketojenik diyetlerin kullanımını desteklemiyorlar. Rehberlere nazaran diyabetlilerin 130 gramın altında karbonhidrat tüketmemeleri gerekiyor. Bu da gücün yüzde 40’ının karbonhidrattan gelmesi demektir. Ketojenik diyetlerin kısa vadede genel olarak inançlı olduğu bulunmuş olsa da uzun periyodik uygulanamazlar. Uzun müddetli, kesintisiz ketojenik diyetlerin güvenliği üzerine rastgele bir çalışma yapılmamıştır. Meyve, baklagiller ve yüksek posalı tam tahılları yememek, birçok yararlı besin öğesinin bedene alınmaması demektir ve bu besin öğeleri desteklerle yerine konulmazsa yan tesirlerin görülme mümkünlüğü daha da artar. Bu bahsettiğimiz besinler üstte da anlatıldığı üzere diyabetlilerin kesinlikle alması gereken besinlerdir. Bilhassa tip 1 diyabetlilerde ketojenik diyetler, ketoasidoz komasını tetikleyebilir, hipoglisemi (şeker düşüklüğü) riskini arttırabilir. Ayrıyeten, alınan yüksek ölçülerdeki yağ ve protein nedeniyle kalp-damar hastalığı riski artabilir, nefropati oluşumuna taban hazırlayabilir. Ayrıyeten alınan çok protein kemiklerden kalsiyumun çekilerek idrarla atılmasına ve osteoporoz (kemik erimesi) riskinin artmasına neden olur.”

‘DİYABET İDARESİNDE HAYAT BİÇİMİ DEĞİŞİKLİĞİ YAPILMALI’

Prof. Dr. M. Emel Alphan, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Diyabet hayat uzunluğu süren bir hastalık olduğu için sağlıklı beslenmeyi uygulayarak hayat usulü değişikliği yapmak (sağlıklı beslenmek, fizikî olarak faal olmak, sigara/alkol kullanmamak, kaliteli ve tertipli uyku ve güneşten gereğince yararlanarak D vitamini almak) diyabetlilerin sağlıklı olarak uzun yaşamalarına neden olduğu bir gerçektir.”