Beğenilen Kural’ın direktörlüğünü yaptığı sinema, Valencia’dan mükafatla döndü: Cinema Jazireh her yerde

Taliban atağında eşini kaybeden ve tek başına oğlu Omid’i (Ümit) bulmak için tehlikeli bir seyahate çıkan Leyla (Fereshteh Hosseini), kendisini “baça bazi” meskeninde bulan küçük Azad, bu konuttaki Zabur (Mazlum Sümer)… Kural, kendi tabiriyle, dünyanın sonu olarak gördüğü Afganistan’dan, Türkiye’nin bugünkü acı durumuna bakıyor. Bunu yaparken kadınlık-erkeklik halinden eşcinsellik olgusuna, Taliban zulmünden Afganistan ve Pakistan’ın birtakım bölgelerinde görülen, çocukların tacizine ve istismarına dayanan “baça bazi” geleneğine kadar sert mevzuları işliyor.

Film Altın Koza’dan “umut veren erkek oyuncu ödülü” ile dönmüştü, artık de 40. Mostra de València Sinema Festivali’nde “en güzel direktör ödülü”ne kıymet görüldü.

Kural’la “Cinema Jazireh”i konuştuk.

‘DÜNYANIN SONU’

– Birinci uzun metraj sinemanız “Toz” da bir Afganistan öyküsüydü, bu sinema de. Neden Afganistan?

Çok genç yaşta gittim Afganistan’a, mezun olur olmaz. Biraz dünyayı anlamak, “burada neler oluyor, neler dönüyor, bir görmek lazım” hissiyle gittiğim bir yerdi. Sonra. “Ben burada bir sinema çekeyim” dedim, Bir grup sorularım da vardı hayata dair: Nerede yaşıyoruz? Bu dünya neresi? Yalnızca buradan ibaret olamaz, üzere. Afganistan bana o noktada çok fazla şey öğretti. Zira gerçekten dünyanın sonu orası. Ve çok çabuk görmezden gelinen bir ülke. Döndüm. Bu sefer biraz orası bana sorular sormaya başladı. Birebir anda dünya da güzel bir yere gitmiyordu.

Dolayısıyla ben bu sıkıntısı olan sinemanın yeniden biraz Afganistan üzerinden anlatmaya çalıştım fakat sinema yalnızca Afganistan’ı muhatap alan bir sinema değil olağan ki. Bize de bir şey söyleyen bir sinema. Üstümüzdekine de, altımızdakine de, daha uzaktakine de.

– Sinema oğlunu arayan bir anne ile başlıyor. Biz, diyoruz ki Leyla’yı ve büsbütün oğlunu arayan bir annenin kıssasını izleyeceğiz. Lakin o birden kadraj “baça bazi”ye çevriliyor. Bu geçişi uygularken nasıl bir yol izlediniz?

En başından beri iki öykü de vardı aklımda. Yalnızca “Cinema Jazireh” kısmı çok daha geç giriyordu.

Son etapta senaryodaki iki kısmın paralel biçimde gitmesinin daha manalı olacağına karar verdim. Neresi burası? Zira aslında orası hiçbir yer. Hayalet kasaba. Birinci başta nerede olduğumuzu anlıyoruz. Renksiz bir dünya, çocuklar yok, bayanlar yok. Sonra birden öbür bir dünyaya giriyoruz ve rengârenk. Çok eğlenceli. Müzik var, sinema var lakin ardında sakladığı çok enteresan gerçeklikler var…

‘TEK BAŞINA YOLUNU BULMALI’

– İki farklı cinsiyetten aslında anne olma telaşı izliyoruz. Bir tanesi Leyla, başkası Zabur. Zabur’un anneliğini nasıl oturttunuz?

Zabur başlı başına bir mevzu… Ben evvel karakterlerin hissini buluyorum genel olarak. Zabur’un duygusu, istenmemenin yüküydü ve yeniden söylüyorum: Ben yaşadığım yerden de çok fazla etkilendim.

Çünkü burada Zabur tıpkı vakitte şu kişi: Kocasından yıllarca şiddet görmüş lakin o meskenden bir türlü çekip gidemeyen bayan da birebir vakitte Zabur. Ya da daima şiddet gören bir erkek çocuğu. Hasebiyle hepsini içinde barındıran çok kompleks bir karakter ve aslında üzerine aldığı bir şey bu annelik. İster istemez. Münasebetiyle o çekip çeviren, bakın ben olmazsam işler aksar vs. üzere kendini o noktada doldurmaya çalışan ancak bunu da beceremeyen biri. Çok ortada, çok gri bölgelerde, kompleks bir karakter yani. Leyla ise daha düz, amacı belirli ve başını çok karıştırmıyor. Münasebetiyle değişimi bir karakter değişimi olmuyor. Bir karar değişimi oluyor.

– Sinemanın en kıymetli modüllerinden bir tanesi aslında: Leyla’yı hayatta tutan bir adam var, biz onu bir daha görmedik. Sanki görse miydik?

Sencer. Zabur’la Sencer, üzerine en çok baş patlattığım iki karakterdi. Bir noktadan sonra tansiyon o kadar yükseliyor ki, Leyla’yı yine bir erkeğe döndürtmek istemedim açıkçası. Yani tek başına yolunu bulmasını istiyorum o bayanın. Tek başına bırak onu Beğenilen, dedim. O zira yapacağını yaptı.

Ve en değerlisi bence “Bakın her erkek bu türlü değildir. Burada yaşayan herkes bu türlü değil. Bizler canavar değiliz”i vermek istedim. Eşit yollarda yürüdüğümüze inanan biriyim. Kaldı ki en berbatlar bile o kadar makus değil. Bu asla meşrulaştırabileceğim bir şey değil ancak anlamak zorundayız birbirimizi. Zira bizim birinci eğilimimiz cürümlünün kendisiyle savaşmak, gayret etmek fakat bunu bitirmek istiyorsak kabahatle çaba etmeliyiz. Hasebiyle hayattaki hiçbir şey bu kadar siyah ve beyaz değil. Hepimizin içinde gri bölgeler var.

– İzlettiklerimizin ne kadarı gerçek, ne kadarı kurgu diye sorsak?

Hepsi gerçek aslında ne yazık ki. Çok üzülerek söylüyorum. Sinemada kimi sahnelerde, “öyle değil ancak ya öyleyse” diye benim bile tüylerim diken diken oluyor. ‘Eyvah! Ya olduysa!” Ancak bir yerlerde oldu o. Cinema Jazireh metaforik bir yer. O denli bir yer yok lakin Cinema Jazireh her yerde. Hollanda’da, Türkiye’de, Suriye’de, Rusya’da, Cinema Jazireh farklı biçimlerde, her yerde.

‘ONURUMUZU VE UMUT ETME ÖZGÜRLÜĞÜMÜZÜ KAYBETMEMELİYİZ’

– Taliban, şeriat kavramı, annelik halleri… Söyleşisinzde “Dünyanın sonu Afganistan ve dünyanın sonundan ben Türkiye’ye bakmaya çalıştım” dediniz. Bunu biraz açmanızı istiyorum.

Bu az evvel saydığınız şeyler… Ben düzgün bir anne miyim? Ben bir bayan mıyım? Erkeklerden mi hoşlanırım? Bunlar hayatın ikincil soruları. Evvel barınma… Barınman gerekiyor. Akabinde karınların doyması lazım. Birincil problemler çözülememişken bunları tartışacak bir yer yok orada. Biz burada bunları tartışabiliyoruz. Zira hâlâ o denli alanlar yaratabilecek durumumuz var. Fakat kaybediyoruz. “O kadar da olmaz”, “Bu da olmaz” deniyor ya: Olur, o da olur. Kimse hiçbir yere bir günde gelmedi zati. Evvel fikirler yıkıldı. Sonra o lisana vurdu. Ondan sonra da harekete döküldü. “Buraya gelmeyin. Burası güzel bir yer değil” demek isterdim. Benim ülkem bir insan olsaydı, onu sarsıp “Gitme. istikamet. Çabucak dön yoksa yeterli değil” demek isterdim.

Bu sinemadaki umudu, ülkemdeki insanların gözündeki ümitsizliği gördüğüm için, umuda adadım aslında. Zira hayır, kaybedemeyiz. Bu karanlık devirlerde iki şey var elimizde. Onurumuz ve umut etme özgürlüğümüz. Bu ikisini kaybedemeyiz. Mümkün değil.

-Peki ne yapmalıyız?

Öncelikle acilen birbirimize bakmak zorundayız. Ve bizi ayıran değil bizi birleştiren şeylere tutunmak zorundayız. Zira öbür taraf, bizi birleştiren her kavramın içini boşaltmakla meşgul. Hayır. Tutunacağız bunlara. Burun kıvırmadan tutunacağız. Bir ortada olmak zorundayız. Birimizin gözü yamuk olabilir, öbürünün façası olabilir. Değerli değil. Bunları sonra konuşacağız.Ama biz, bizi birleştiren şeylere acilen tutunmak zorundayız.