Zeytin hasadı başladı fakat sevinç yok. Rekolte beklentisi düşük, maliyet yüksek. Düşük alım fiyatları ve dayanak yetersizliği üretimi çöküşe sürüklüyor.
Son dönemde “sofralık” sınıfında 100 bin 884 tonluk satışla “tarihi ihracat rekoru” kırdığı belirtilen zeytinde hasat vakti. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Kurulu (UZZK) 2025-2026 dönemindeki rekolte iddiası yüzde 35 azalışla 2 milyon 450 bin ton oldu lakin üreticiler don ve kuraklık nedeniyle yüzde 50’lere varan bir düşüş bekliyor. Aslında yüksek maliyetler altında ezilen zeytinci, alım fiyatlarının düşük tutulmasından kaygılı. Ekonomik darboğaz ve kooperatif dayanağından mahrumluk üretimden çekilmeyi hızlandırıyor. Öte yandan “nadir toprak elementleriyle güç bağımsızlığı” telaffuzuyla zeytinliklerin madenciliğe açılması da zeytinin stratejik bir eser olarak görülmeyeceğini, üreticilerin de takviyelerin dışında kalmaya devam edeceğini gösteriyor.
TARIŞ YALNIZ BIRAKTI
Küçük-orta ölçekli üreticiye nazaran en büyük sorun akaryakıt, gübre, ilaç, sulama ve elektrik fiyatlarındaki artış. Hasat maliyetleri yükseldikçe zeytin ve zeytinyağı fiyatı artıyor fakat üretici bu artıştan hisse alamıyor. İzmir’in Bayındır ilçesi Yakapınar köyünde üretim yapan Mestan Ökten, “Tariş üreticiye sırtını dönmüş durumda. Dekar başına verilen dayanaklar çok düşük. Bugün zeytinyağı üreticileri elindeki eseri tüccara 170-180 TL üzere yok fiyatına satmak zorunda kalıyor” diyor.
Akhisar Zeytinliova’da üretim yapan Mehmet Ali Özer ise rekor ihracatın toplumsal yarar yaratmadığını belirterek tarım ve ticaret sistemindeki yapısal bozulmaya dikkat çekiyor:
“Gelişmiş ülkelerde kişi başı yıllık zeytinyağı tüketimi 30 litre, bizde ise 1-2 litre. Bu kadar bedelli bir gıdayı kendimiz tüketmiyor, ihraç ediyoruz. Zeytinyağını ihraç ederken ham maddeyi ithal eder hale geldik. 30 yıl evvel 20 dönüm zeytinliği olan biri ailesini geçindirebiliyordu, artık yetmiyor. Yalnızca tacirler korunuyor. Ömür alanlarında iktisat çökünce bu birebir vakitte bir toplumsal çöküş manasına geliyor” diyor.
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Bursa Şube Lideri Dr. Fevzi Çakmak, zeytincilerin sürdürülemez duruma gelen bir sistem içinde sıkıştığını belirtiyor:
“Enflasyonu frenleme amacıyla belirlenen fiyatlar üreticiye ziyan veriyor. Eser fiyatları biraz yükselmeye başladığında ise ihracata getirilen kısıtlamalar nedeniyle çiftçi tekrar eserini bedelinde satamıyor.”
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Hatay Şube Başkanı Ahmet Sever de zeytinliklerin en az yüzde 5’inin ziyan gördüğünü belirterek “Günlük siyasetlerle bu işler düzelmez. Sistemli siyasetler gerekli. Bir toprağın oluşması milyonlarca yıl sürüyor ancak kimse acımıyor” diyor.
İHRACATÇI DA UMUTSUZ
Tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım, her ne kadar sofralık zeytinde ihracat artsa da zeytinyağı ihracatının ölçü olarak yüzde 24, mali bedel olaraksa yüzde 48 azaldığına dikkat çekiyor. Yeni dönemi “yok yılı” olarak tabir eden Yıldırım, UZZK’nin 310 bin tonluk yağ üretimi beklentisine kimsenin inanmadığını vurguluyor:
“Üretimin çok olacağına dair beklenti, fiyatları düşürecek bir faktör. Lakin bu sefer alım fiyatlarından şikâyetçi olan ihracatçı bile üretim maliyetinin çok arttığını, maliyetin altında satılırsa kimsenin üretemeyeceğini kabul ediyor. Ve onlar da rekoltenin yüksek açıklandığını düşünüyor.” Zeytinin ‘planlı üretim’ dayanağı kapsamında olmadığını hatırlatan Yıldırım, “1998’de birinci kere zeytin yağına dayanak verildiğinde litre başına 40 sentti, 2024’te 3 sente kadar düştü” diyor.
Yorum Yap