Antik Maya uygarlığı, piramitleri, karmaşık takvimleri ve astronomi dehalarıyla binlerce yıldır bilim dünyasını büyülüyor. Mayaların en şaşırtan başarılarından biri ise, Ay ve Güneş tutulmalarını yüzlerce yıl öncesinden, günümüz hesaplamalarına yakın bir doğrulukla iddia edebilmesiydi. Pekala, teleskopları yahut gelişmiş bilgisayarları olmayan bu uygarlık, gökyüzünün en az olaylarını nasıl biliyordu? Yeni bir araştırma, yüzyıllardır çözülemeyen bu gizemi sonunda aydınlattı.
Betül Topaklı / Milliyet.com.tr – Kızılderili Maya halkları tarafından kurulan Kolomb öncesi Amerika uygarlıklardan biri olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika’nın güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala’ya kadar uzanan Mezoamerika bölgesinde karar sürdü. Antik Mayalar, gökyüzünü dikkatle gözlemleyen, her hareketi kaydedip anlamlandırmaya çalışan bir halktı. Bu sebeple astronomiye meraklıydılar. Onlara nazaran rablerin iradesi ve hareketleri yıldızlarda, Ay’da ve gezegenlerde okunabiliyordu. Bu nedenle astronomiye büyük ehemmiyet verdiler ve en görkemli tapınaklarını, gözlemevlerini bu ilahi sistemi temel alarak inşa ettiler. Güneş, Ay ve bilhassa Venüs onların gözünde kutsaldı. Takvimlerini gök cisimlerinin hareketlerine dayandıran Mayalar, kainatın merkezinde Dünya’nın bulunduğuna inanıyorlardı.
Mayalar için vakit son derece kıymetliydi. Bunun için detaylı ve gerçek takvimler yaptılar ve bunları Güneş’in, Ay’ın, yıldızların hatta gezegenlerin hareketlerini haritalamakta kullandılar. Kelam konusu bu takvimler hem pratik hem de dini açıdan çeşitli maksatlara hizmet ediyordu. Astronomik hesaplamalarda, kehanetlerde, hükümdarların saltanatları ve fetihleri gibi değerli olayların kaydedilmesinde kullanılıyorlardı. Gün saymak manasına gelen ve Mayalar tarafından Kutsal Takvim olarak da adlandırılan Tzolk’in takvimleri, 20 farklı gün ismini ve her gün için farklı bir sayıyı (1’den 13’e kadar) kullanarak toplamda 260 günlük bir döngü oluşturuyordu. Dini ritüeller, kehanetler ve kutsal etkinliklerde kullanılan takvimle ayrıyeten, bireylerin doğum tarihine nazaran kişilik ve geleceğe dair yorumlar yapılırdı. Mayaların manevî rehberleri, Tzolk’in takvimini kullanarak toplumun günlük ritüellerini ve dini merasimleri düzenlerdi.
UĞURLU İŞARETLER İÇİN GÖKYÜZÜNE BAKTILAR
Bütün bu bilgiler yüzyıllar boyunca, Avrupa fethinden sağ kurtulan az sayıdaki kıymetli Maya kitabından biri olan Dresden Kodeksi’nin sayfalarında bir gizem gizli kaldı. Sayfalarında, tutulmaları kestirim etmek için bir mekanizma olarak karmaşık bir sayı ve glif tablosu tanımlandı. Dresden Kodeksi’nde yer alan 260 günlük özgün yapısıyla birlikte, Maya takviminin nasıl çalıştığı, bilhassa Dünya, Ay ve Güneş tutulmalarını nasıl bu kadar isabetli varsayım ettiği çağdaş arkeologlar için uzun müddettir çözülemeyen bir gizemdi. Bir asırdan uzun müddettir savunulan klasik yorum, Mayaların yeni bir tutulma tablosu oluşturmak için bir evvelkinin son tarihini alıp oradan yeni bir döngü başlattığını varsayıyordu. Lakin John Justeson ve Justin Lowry tarafından ‘Science Advances’ dergisinde yayınlanan bir makale, Mayaların bu kozmik olguları kestirim etme metoduna dair çarpıcı bir sırrı açığa çıkardı. Pekala fakat nasıl?
Araştırmacılar, Mayaların uğurlu işaretler için gökyüzüne baktığını zati biliyordu. Mayaların Dresden Kodeksi’nde yer alan bir tablo, 405 yeni Ay döngüsünü listeliyordu. Bu bilgi, Mayaların yeni yahut dolunayın oluşumunu bir günlük kusur hissesiyle iddia edebilmesini sağlıyordu. Ancak tutulmalar, yalnızca dolunay yahut yeni ay sırasında değil, birebir vakitte Ay’ın yörüngesi ile Dünya’nın yörüngesinin kesişim noktalarında (düğüm noktalarında) meydana geliyordu, bu da tutulmaların varsayımı çok daha karmaşık hale getiriyordu.
Dresden Kodeksi’nin tutulma tablosu. Kesikli kutular, Biçim 1’de ‘amaçlanan’ olarak kategorize edilen altı yahut (bir kez) yedi istasyondan oluşan dizileri çevreliyor. Ardışık kesikli kutular ortasındaki istasyonlar ise yapay istasyonlar. Kaynak: John Justeson, Justin Lowry 2025
TABLOYU MUHAKKAK ARALIKLARLA SIFIRLIYORLARDI
Söz konusu Ay takvimi tablosu olduğu üzere kullanıldığında, birkaç döngüden sonra tutulma varsayım yeteneğini yitirmeye başlayacaktı. Lakin Mayaların takvim uzmanları, bu sorunu aşmanın zekice bir yolunu bulmuştu: Tabloyu belli aralıklarla sıfırlıyorlardı. Çalışmanın baş muharriri Profesör John Justeson’ın açıklamasına nazaran, tabloda tutulmaların tam hizalanmasına en yakın iki nokta bulunuyordu. Bu noktalar, iki özel tutulma döngüsü olan 223 ve 358 sinodik ayı temsil ediyor.
358 Ay (Inex Döngüsü): Bu döngü, Dünya, Ay ve Güneş’in hizalanmasına yalnızca çok küçük bir vakit dilimi kusuruyla denk geliyordu.
223 Ay (Saros Döngüsü): Bu döngü ise 358 aylık döngüden yaklaşık dört kat daha büyük bir yanlışa sahipti.
‘DERİN BİR BİLİMSEL ANLAYIŞA SAHİPLER’
Mayalar, Ay takvimi tablolarını bu iki makul döngüyü (358 ve 223) kullanarak periyodik olarak sıfırlamayı öğrenmişlerdi. Bu tertipli düzeltmeler sayesinde, iddiaları yüzlerce yıl boyunca şaşırtan bir doğrulukla sürdürebildiler. Araştırmacılar, bu takvimin büyük olasılıkla MS 1083-1116 yahut 1116-1140 yılları için tasarlandığını ve hasebiyle bu yıllarda Meksika’dan geçenler de dahil olmak üzere tüm tutulmaları varsayım etmiş olabileceğini öne sürüyor. Çalışma, Mayaların kolay bir gözlemci topluluğu olmaktan öte, gelişmiş matematiksel ve astronomik döngüleri kavrayan derin bir bilimsel anlayışa sahip olduğunu bir defa daha kanıtladı.
TUTMAYAN İDDİALARI DE OLDU
Öte yandan mayaların tutmayan iddiaları de oldu. Maya Takvimi’nin kimi yorumlarına nazaran, dünyanın sonunun çok daha evvel 2012’de gerçekleşmesi gerekiyordu. Antik Maya uygarlığının takviminin daha evvelki yorumuna nazaran oluşturulan spekülasyonlarda dünyanın sonunun 21 Aralık 2012’de gelmesi bekleniyordu. Bu spekülasyonlardan esinlenen 2012 üzere Hollywood sinemaları de çekilmişti.
Forbes’da yer alan habere nazaran, her şeyden evvel Mayaların dünyanın sonunu iddia etmediklerine inanmak için birçok neden var. Dünyanın sonunun iddia edilmesinin fazla sona erme tarihleri bir döngünün sonuna işaret ediyor. Tıpkı eskimiş takvimleri çöpe atmamız üzere, bunun da bir yılın bitip bir başkasının başladığı vakit döngüsünden daha fazlasına işaret etmediği söz edildi.
NASA: BİLİMSEL TEMELİ YOK
Astronom Phil Plait’e nazaran, daha evvelki 21 Aralık 2012 gününün Jülyen Takvimi’ne nazaran aslında 21 Haziran 2020’ye denk geldiği iddiası yanlış. Argümanları yorumlayan Phil Plait, “21 Aralık 2012 günü birinci evvel Maya takviminin Gregoryen takvimine dönüştürülmesiyle elde edilmişti. Bu yüzden bunu Jülyen takvimine de uygulamanın rastgele bir manası yok. Mantıklı değil” tabirlerini kullandı. NASA da misal varsayımların rastgele bir bilimsel temelinin olmadığına yönelik açıklamalar yapmıştı.
Yorum Yap