Yapay zekâ ve fikri mülkiyet ilgisinin bugünü ve muhtemel yarınları, her geçen gün gündemi daha da meşgul ediyor. Mevzunun uzmanlarıyla eğitim verisindeki şeffaflıktan gelir paylaşımı modellerine, hukuksal boşluklardan telif sisteminin geleceğine uzanan çok istikametli bir tartışma gerçekleştirdik
Melisa Vardal – Yapay zekâ temelli üretim araçlarının süratle yaygınlaşması, sanat ve müzikten görsel dizayna kadar yaratıcı sanayilerde istikrarları kökten değiştiriyor. Bir yanda Midjourney üzere modellerin telifli eserler üzerinden eğitilmesi tartışmaları sürerken, geçtiğimiz aylarda Universal, Disney ve Warner Bros’un açtığı davalar fikri mülkiyet hukukunu yine gündeme taşıdı. Lakin tüm bu tansiyona karşın, Warner Music Group’un kısa müddet evvel bir yapay zekâ teşebbüsüyle iştirake gitmesi, kesimin çatışma ile ahenk ortasında yeni bir istikrar arayışında olduğunu da gösteriyor. Bugün gelinen noktada asıl soru açık: “Bu dönüşümde yaratıcılık nasıl korunacak, tüzel haklar nasıl güncellenecek?” Biz de bu kritik soruları alanın uzmanlarına yönelterek yapay zekâ ve fikri mülkiyet münasebetinin bugününü ve mümkün yarınlarını tartıştık.
‘Bireysel mutabakatlar temel alınmalı’
Selçuk Artut (Sanatçı ve akademisyen): Yapay zekânın süratle hayatımıza dahil olmasıyla birlikte, toplumun geniş bölümlerini ilgilendiren pek çok etik ve ahlaki sorun da arka arda gündeme gelmeye devam ediyor. Memleketler arası alanda bu sıkıntılara yönelik çeşitli unsur ve düzenlemeler geliştiriliyor; OECD Yapay Zekâ Unsurları, AB Yapay Zekâ Yasası ve UNESCO Yapay Zekâ Tavsiye Metni bunların öne çıkan örnekleri ortasında yer alıyor. Türkiye’de ise fikri hakları korumak gayesiyle 5 Aralık 1951’de yürürlüğe giren ve hâlâ geçerliliğini koruyan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) bulunuyor. Her ne kadar bu kanunda 1983, 1995, 2001 ve 2004 yıllarında çeşitli değişiklikler yapılmış olsa da yapay zekâya ait açık ve net bir düzenleme şimdi bulunmuyor. Yapay zekâ modellerinin geliştirilmesi sırasında bilhassa internet üzerinde yer alan içeriklerden yararlanılması, üretilen içeriklerin fikrî haklar açısından ihlal edilip edilmediği tarafında soru işaretleri doğuruyor. Lakin bahse ait tartışmalar, kendi içinde farklı özellikler taşıdığı için tüm durumları kapsayan genel bir kural geliştirmek hayli güç görünüyor. Tüm bunlar ele alındığında şahsî olarak görüşüm, fikrî hakların ferdî muahedeler temelinde ele alınması gerektiği tarafında. Şayet bir yapay zekâ geliştiricisi belli bir içeriği kullanacaksa, bu hususta içerik üreticisini bilgilendirmeli ve ortaya çıkan maddi kazanımlar üzerinden klasik manada bir telif ödemesinden fazla, direkt bir gelir paylaşımı modeli benimsemeli. Böylelikle hem teknolojik gelişim teşvik edilir hem de yaratıcı emeğin korunması tarafında daha adil ve sürdürülebilir bir istikrar kurulabilir.
‘Kontrol altında tutmalıyız’
Çağatay Çınar (Namık Kemal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Yordam Hukuku Anabilim Kolu Öğretim Üyesi): Yapay zekâyı büsbütün yasaklamak imkânsız. Zeus’un oğlu Vulcan’a yaptığı üzere, bir çocuğu yaratmışsınız, artık onu evlatlıktan reddetme imkanınız yok. Bu yüzden yapay zekâyı denetim altında tutmayı ve kullanmayı öğrenmemiz gerekiyor. Bu nedenle teknolojik gelişimi destekleyecek, lakin insan ögesini koruyacak kontrol ve limitler süratle belirlenmelidir. Telif sıkıntısının temel sorunlarından biri, yapay zekânın telifli yapıtlarla eğitilmesi ve bu hususta bir düzenleme olmaması. Avrupa’da olduğu üzere, eser sahiplerine “Option Out” tanınmalı. Eser sahibi istemiyorsa, yapay zekânın onun verisinden yararlanmaması gerekiyor. Direkt yapay zekâya yaptırılan eserler intihal sayılmalı lakin benim de savunduğum üzere, insan yönlendirmesiyle yahut bir konsey seçimiyle ortaya çıkan yapıtlara “eser vasfı” verilebilir. FSEK’in 71. hususuna telif ihlali yapan yapay zekâ yapımcılarına ve işletmecilerine yönelik ceza hususu de konulmalı.
‘Sıkıntı şirketlerin yönetmesi’
Ecem Dilan Köse (Sanatçı): Ana sorun, modellerin hangi içerikler üzerinde, hangi şartlarda eğitildiğinin şeffaf olmaması. Yapay zekâda bir kasvet yok, kahrın bunların şirketler tarafından yönetilmesi. Bana nazaran tartışmanın özü, şu soruya dayanıyor: İnsan yaratıcılığı hangi noktada başlar; makine hangi noktada sırf bir araçtır? Telif krizinin kaynağı sırf teknik bir problem değil dijital kültürde üretimin, mülkiyetin ve yaratıcılığın yine tanımlandığı bir eşik.
‘Komutu veren biziz’
Ulaş Göker Bektaş (Ankara Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Tezli Yüksek Lisans Öğrencisi): Yapay zekâ görsellerindeki telif tartışmasının özünde modellerin öbür sanatkarlarla ‘eğitilmesi’ değil kullanılan dataların kaynağının şeffaflığı sorunu yatıyor. Yapay zekâ sistemleri gördükleri örneklerden bir tarz mantığı öğreniyor. Örneklerin nereden alındığı açıklanmadığında ise telif sorunu ortaya çıkabiliyor. Yapılan çalışmalarda yararlanılan kaynaklar gösterildiği sürece rastgele bir telif sorunu oluşmayacağı kanaatindeyim. Kullanıcı komutlarıyla çalışması itibarıyla üretimlerinde yaratıcı etkiyi hâlâ beşerler belirlemekte. Komutu belirleyen, ortaya çıkan eseri beğenmeyip yine düzenleyen ve son hâline karar veren biziz. Münasebetiyle yapay zekâ üretimi görsellerde de özgünlük mümkündür, kâfi ki sonuncu eser yaratıcı insan yönlendirmesini içersin ve çalışmada yararlanılan kaynaklar yanlışsız biçimde gösterilsin.
‘Telif, yaratıcı kişiyi desteklemeli’
Bager Akbay (Sanatçı ve akademisyen): Öncelikle telifin neden çıkarıldığına tekrar bakmalıyız: Telif, yaratıcı kişiyi desteklemek, yaratıcı sayısını artırmak ve toplumun sanattan beslenmesini sağlamak için kurgulanmıştır. Yaratıcıyı koruyarak oburunun emeğini süratlice çalmasını engellemek de gayedir. Fakat şu anki durumunda büyük firmalar monopolleşmiş durumda, dünyadaki birden fazla müzisyen, ressam, sanatçı para kazanmıyor zati. Münasebetiyle telif sisteminin yıkılması çok da makus gözükmüyor. Tahlil, düzgün bir telif modeli bulmakta yatmaktadır. Spotify para kazanırken müzisyenler kazanmıyorsa, yapay zekâ müzik yapsa kaybedecek olan müzisyenler değil çünkü müzisyenler zati kaybetmiş durumdalar. Bu nedenle büyük şirketler para kazanacak diye ben sanatçı olarak yaygara koparamam, zati biz kazanmıyoruz. Asıl sorun de burada. Toplumu ve sanatçıyı desteklemek için, kozmik temel gelir kavramına emsal biçimde, üniversal bir sanatçı geliri modeli koymak üzere metotlara gitmemiz, toplumun muhtaçlığı olan sanatçı sayısını koruyan bir sisteme geçmemiz gerekiyor.
Yorum Yap