İzmir’de yıllardır bir meskenin duvarında asılı olan Boğaziçi görüntüsü, Osmanlı’nın bayan ressamlarından Muide Esad’a ilişkin çıktı. Tablonun sahibi ve kâşifi Efe Erginer, hem tabloyu sanat tarihine yazdırdı hem de ressamın hayat kıssasını bir romanla taçlandırdı
Seray Şahinler – Sanat tarihi yazımında ‘görmezden gelinen’ bir bayan sanatkara daha vakit hakkını teslim etti… İzmir’de bir meskenin duvarında asılı duran Boğaziçi tablosu, Osmanlı’nın birinci bayan ressam jenerasyonundan Sadullah Paşa’nın torunu Muide Esad’a ilişkin çıktı. Diş doktoru Efe Erginer’in uzun soluklu gayreti sonucu hem Esad’ın tablosu tarihteki yerini aldı, hem bu eşsiz kıssa bir romanla taçlandı. Tablonun serüvenini Efe Erginer’den dinledik.
■ Her şey isimsiz bir tablo ile başlamış görünüyor, nasıl keşfettiniz Muide Esad’ı?
1966’da İzmir’den İstanbul’a geldik. 1971 yılında ben okulumu bitirdim, annem de 1972’de emekli oldu. İzmir’e kesin dönüşümüz öncesi annemin Üsküp’ten akrabası merhum Şair İdris Pura’ya veda ziyaretimiz sırasında kendileri bize iki tablo armağan etti. İzmir’e döndüğümüzde ikisini de salonumuzun en hoş yerine astık. Biri 31 x 21 cm. boyutunda cam içinde, çerçeveli sulu boyayı andıran bir görünüm resmiydi. Oburu 50 x 40 cm. tuval üzerine yağlı boya, empresyonist şekilde yapılmış bir göl kenarı imgesi, üzerinde “Bütünler” (diye okunan) bir imza vardı. Bu imzanın İzmir’de bir karşılığını bulamadık. Ortadan yıllar geçti, bir gün yalnızken cam çerçeveli resmi elime alıp yakından bakmaya başladım. Sol alt köşesinde pek net olmasa da ‘Muide Esad’ imzasını okudum ve çok sevindim. Akabinde bu imzayı İzmir’de araştırmaya başladım…
■ Tablodaki Muide Esad imzasını Hıfzı Topuz teşhis etmiş. Neler yaşandı?
İzmir’de “Çamlıca’nın Üç Gülü” romanını imzalamak için Remzi Kitabevi’ne gelen merhum Hıfzı Topuz Beyefendi ile tanıştık. Kitabın bir yerinde, 4 Aralık 1918’de İstanbul’da Birinci Ulusal Kongre’yi düzenleyen Göz Hekimi Prof. Dr. Esad Paşa’nın Aksaray’daki köşküne İngilizler bir baskın düzenliyor. Bu baskında Esad Paşa’yı derdest ediyorlar. İngiliz askerleri köşkün kapılarını tekmeyle açıyor. Bu odalardan birinde bulunan Esad Paşa’nın lohusa kızı Muide avaz avaz bağırıyor. Kitabı elimden bıraktım, milyon bir ihtimal bile olamaz, lakin muhakkak olmaz. Bakarsın o Muide, bu Muide’dir. Hıfzı Bey’i aradım; “Muide Esad benim hısımımdır, kendisini tanırım, yaz ayları bizim Kartal’daki yazlık köşkümüze gelirdi, kendisi ressamdır, bir ay sonra İzmir’e geleceğim, orada resmi görmek isterim” dedi. Resmi görür görmez tanıdı. Kendisinde de bir tane resmi olduğunu söyledi. Ricam üzerine, beni kırmadı, fotoğrafın ardına dolmakalemle, fotoğrafın Muide Esad’a ilişkin olduğunu yazıp, imzaladı. Dünyalar benim oldu.
■ Muide Esad sanat tarihi yazımında yer almayan ama varlığıyla resme özgün değer katmış biri. Bu tablonun varlığıyla da yine gündeme geldi. Nasıl biri Muide Esad?
Muide Esad, İstanbul Boğazı’nın en kıymetli yalılarından birinin sahibi olan Sadullah Paşa’nın torunu. Sadullah Paşa, Osmanlı Meclisi’nde Ticaret-Ziraat Nazırlığı yapmış. Soyu Hacı Bayram Veli’ye kadar dayanıyor. Kayıp ressamımız Muide Esad evliliği sonrası Kahire’ye yerleşiyor. O vakitlerin Kahire’si Paris’i aratmayacak toplumsal ve sanatsal etkinliklere sahip. Bu bakımdan Muide Esad, Kahire’nin sanat hayatına rahat ahenk sağlıyor ve burada fotoğraf aktifliklerine katılıyor. Muide Esad, İstanbul’da en itibarlı, ünlü ressamlara referans olan ‘Galatasaray Fotoğraf Sergileri’ne iki defa katılıyor. Ayrıca Güzel Sanatlar Birliği Fotoğraf Dergisi’nin düzenlediği ‘60. Yıl Fotoğraf Sergisi’ne (1916–1976), Ankara Fotoğraf Sergisi’nde (1923–1976) yer alıyor. Bugünün Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi’nde kaydı mevcut.
■ Bu heyecanlı keşfi bir romana dönüştürme fikri nasıl doğdu?
Muide Esad fotoğrafını romana dönüştürmem, içimin sızlamasından oldu. Bu türlü ünlü bir ailenin kızı, Akademi’nin birinci bayan ressamlarından olacak, Mısır’a gittiği için onu kimse tanımayacak. Dört bin sayfa edebi eser yazmış bir romancı olarak bu benim katlanabileceğim bir acı, kaldırabileceğim bir yük olmadığı için romanını yazdım.
‘Dileğim stant olması’
■ Muide Esad hakkında yeni bir araştırmanız, keşfiniz olacak mı?
Bundan sonra Muide Hanım’a resim dünyasının, özellikle okulu Mimar Sinan Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi’nin sahip çıkmasını, sahiplenilmesini istiyorum. Kaybolmuş eşsiz bir elmasın layık olduğu mevkiiye getirilmesini istiyorum. Mümkünse öbür fotoğraflarına de erişilip, bir “Muide Esad Sergisi” açılmasını diliyorum.
Meşher’de yer almıştı
Muide Esad’a ilişkin olduğu söylenen duralit üzerine yağlı boya olan bu isimsiz tablo (üstte), 2021’de Meşher’de düzenlenen “Ben-Sen-Onlar: Sanatçı Bayanların Yüzyılı” standında gösterilmişti.
Yorum Yap