Venedik, milyonlarca ahşap kazık üzerine inşa edilmiş eşsiz bir kent. Binlerce yıl boyunca taş sarayları ve çan kulelerini ayakta tutan bu aykırı orman, sürtünme ve suyun gücüyle dayanıklılığını koruyor.
Venedikli herkes bilir: Kent karşıt duran bir ormandır.
1604 yıllık kent, uçları aşağıya bakacak biçimde toprağa çakılan milyonlarca kısa ahşap kazık üzerine şurası.
Uzunlukları 3,5 metre ila bir metre ortasında değişen bu ağaçlar (karaçam, meşe, kızılağaç, çam, ladin ve karaağaç) yüzyıllardır taş sarayları ve yüksek çan kulelerini ayakta tutuyor.
Fizik biliminin ve tabiatın gücünü kullanan gerçek bir mühendislik olağanüstüsü sunuyor.
Modern yapıların birçoklarında betonarme ve çelik, bu zıt ormanın yüzyıllardır yaptığı işi yapıyor.
Güçlü olmalarına rağmen, Venedik kadar uzun müddet ayakta kalabilen çok az yer var.
İsviçre’nin Zürih kentindeki ETH Üniversitesi’nde Jeomekanik ve Jeosistem Mühendisliği alanında Prof. Alexander Puzrin, “Günümüzde beton yahut çelik kazıklar 50 yıl dayanacak biçimde tasarlanıyor” diyor.
“Elbette daha uzun ömürlü olabilirler ancak konut ve endüstriyel yapılar inşa ettiğimizde standart ömür 50 yıldır” diye ekliyor.
Venedik’in kazık tekniği, geometrisi, dayanıklılığı ve muazzam ölçeğiyle büyüleyici görülüyor.
Şehrin altında tam olarak kaç milyon kazık bulunduğu bilinmiyor lakin yalnızca Rialto Köprüsü’nün temelinde 14 bin adet sıkıca yerleştirilmiş ahşap direk var.
MS 832 yılında inşa edilen San Marco Bazilikası’nın altında ise 10 bin meşe ağacı bulunuyor.
Kazıkları silt içine çakan şahıslara battipali yahut kazık çakanlar denirdi ve çalışırken ritmi muhafazalarına yardımcı olması için bir müzik söylerlerdi
NASIL İNŞA EDİLDİ?
Kazıklar, yapının dış kenarından başlanarak temelin merkezine hakikat spiral formunda çakılmış durumda. Çoklukla metrekareye dokuz kazık düşüyor ve bunlar mümkün olduğunca derine iniyor.
Çakma sürecinin akabinde kazıkların başları kesilerek deniz düzeyinin altında düzgün bir yüzey elde edilirdi.
En üste ise çapraz biçimde zatteroni (panolar) yahut madieri (kirişler) olmak üzere ahşap yapılar yerleştirilirdi.
Bu ahşap temelin üzerine çalışanlar binanın taşlarını örerdi.
Venedik Cumhuriyeti, inşaat ve gemiler için kâfi odun sağlamak hedefiyle ormanlarını kısa müddette müdafaaya aldı.
İtalya Ulusal Araştırma Kurulu’na bağlı Biyoekonomi Enstitüsü’nün Araştırma Yöneticisi Nicola Macchioni, ağaç yetiştirme uygulamasına atıfta bulunarak, “Venedik ormancılığı icat etti” diyor.
Venedik, ahşap kazıkları üzerine kurulmuş tek kent değil lakin onu eşsiz kılan kıymetli farklılıklar da var.
Amsterdam kısmen ahşap kazıklar üzerine inşa edilmiş bir öbür kent.
Kentte ve başka birçok Kuzey Avrupa kentinde, kazıklar en derindeki kaya tabana ulaşıyor. Yüksek sütunlar yahut bir masanın ayakları fonksiyonu görüyorlar.
ABD’deki Illinois Üniversitesi’nde mimarlık alanında Prof. Thomas Leslie, bu temellerin inşasıyla ilgili olarak, “Kaya yüzeye yakınsa sorun olmuyordu” diyor.
Leslie’nin yaşadığı ABD’deki Michigan Gölü kıyısında, kayaların 30 metre derinde olduğu düşünülüyor.
Prensip, mümkün olduğunca çok kazık çakılarak, kazıklar ile toprak ortasındaki sürtünmenin kıymetli ölçüde artırılması yoluyla toprağı güçlendirme fikrine dayanıyor.
Venedik’in altındaki kazıklar, ahşap liflerin hücre duvarlarına saldıran bakteriler nedeniyle aşınıyor
Leslie, bunun teknik olarak hidrostatik basınç olarak bilindiğini söylüyor.
Verdiği bilgiye nazaran, bu çok sayıda kazık bir noktaya ağır bir formda yerleştirildiğinde toprağın kazıkları “kavradığı” manasına geliyor.
Venedik kazıkları da aslında bu formda çalışıyor; temel kayaya ulaşamayacak kadar kısalar ve sürtünme sayesinde binaları ayakta tutuyorlar.
Ancak bu inşa biçiminin tarihi daha da eskilere uzanıyor.
Bu teknik, 1. yüzyılda yaşamış Romalı mühendis ve mimar Vitruvius tarafından lisana getirildi.
Romalılar, suya yakın yerlerde inşa ettikleri köprüleri, su altında bırakılan kazıklar üzerine kurdular.
Çin’deki bent kapıları da sürtünme kazıklarıyla inşa edildi.
Puzrin, İspanyolların gidip antik kenti yıkıp yerine Katolik katedralleri inşa edene kadar Azteklerin bunları Meksiko’da kullandığını belirtiyor:
“Aztekler, kendi etraflarına uygun inşaat yapma konusunda İspanyollardan çok daha başarılıydı. İspanyolların daha sonra [zeminin istikrarsız biçimde çöktüğü] bu büyük katedralle ilgili büyük meseleler yaşadılar.”
ETH’de ünlü jeoteknik yanlışları inceleyen bir ders veren Puzrin, “Ve bu da başarısızlıklardan biri. Mexico City katedrali ve genel olarak Mexico City, temel atmak konusundaki tüm yanılgıların sergilendiği bir açık hava müzesi gibi” diyor.
Ahşap, toprak ve su Venedik’in temellerine dikkate bedel bir güç sağlıyor
AHŞAP NEDEN ÇÜRÜMÜYOR?
Venedik’in temelleri, 1.500 yıldan uzun müddet suda kaldıktan sonra bile, son derece sağlam olduğunu kanıtladı.
Ancak hasara karşı büsbütün muhafaza altında değiller.
On yıl evvel Padova ve Venedik üniversitelerinden bir takım, 1440 yılında kızılağaç kazıklar üzerine inşa edilen Frari Kilisesi’nin çan kulesinden başlayarak kentin temellerinin durumunu inceledi.
Ekipte ormancılıktan mühendisliğe ve kültürel mirasa kadar farklı kısımlardan uzmanlar yer alıyordu.
Frari çan kulesi inşa edildiği günden bu yana her yıl 1 mm batıyor, toplamda 60 cm batmış durumda.
Şehrin temellerini inceleyen takımda yer alan Macchioni, çan kulelerinde, kiliseler ve binalarla karşılaştırıldığında, daha küçük bir yüzeye daha fazla tartı düştüğünü söylüyor.
Bu nedenle “stiletto topuklar gibi” daha derine ve daha süratli battığını belirtiyor.
Ekip, incelediği yapıların tamamında ahşabın hasar gördüğünü lakin su, çamur ve ahşap sisteminin her şeyi bir ortada tuttuğunu tespit etti.
Şehrin altındaki ahşabın oksijensiz yahut anaerobik bir ortamda olması nedeniyle çürümediği tarafındaki yaygın inancı çürüttüler.
Bakteriler oksijen olmadığında bile ahşaba saldırıyordu.
Ancak bakterilerin faaliyeti, oksijenin varlığında faaliyet gösteren mantar ve böceklerin faaliyetinden çok daha yavaş.
Diğer yandan bakterilerin boşalttığı hücrelerin su ile dolması, tahta kazıkların biçimlerini müdafaasını sağlıyor.
“Endişelenmeli miyiz? Hem evet hem hayır. Fakat tekrar de bu cins araştırmalara devam etmeyi düşünmeliyiz” diyor Izzo.
10 yıl evvel örnekleme yapıldığından beri, lojistik zorluklar nedeniyle yeni örnekler toplanmamıştı.
Macchioni, temellerin kaç yüz yıl daha dayanacağının bilinmediğini söylüyor:
“Ancak etraf tıpkı kaldığı sürece [dayanacaktır]. Temel sistemi ahşap, toprak ve sudan oluştuğu için çalışır.
Toprak oksijensiz bir ortam yaratıyor, su hem buna katkıda bulunuyor hem de hücrelerin biçimini koruyor, odun ise sürtünmeyi sağlıyor.
AHŞAP GÖKDELENLER
19. ve 20. yüzyıllarda temel üretiminde ahşap yerine çimento kullanılmaya başlandı.
Ancak son yıllarda ahşapla inşaat yapma trendi giderek daha fazla ilgi görüyor.
Bunların ortasında ahşap gökdelenler de yer alıyor.
Leslie, “Şu anda hayli tanınan bir gereç ve bunun gerisinde geçerli nedenler var” diyor.
Ahşap karbon salan değil tutan bir gereç, biyolojik olarak parçalanabiliyor ve esnekliği sayesinde zelzeleye en güçlü gereçler ortasında sayılıyor.
Venedik ahşap temellere sahip tek kent değil fakat “sürtünme tekniğinin toplu olarak kullanıldığı ve bugün hâlâ ayakta kalmayı başaran; inanılmaz hoşluktaki tek şehir” diye ekliyor Puzrin:
“Toprak mekaniği ve jeoteknik mühendisliği okumamış beşerler bizim lakin hayalini kurabileceğimiz, varlığını uzun müddet devam ettiren bir şey ürettiler.”
*Bu haberdeki çizimler sadece sanatsal hedeflidir ve Venedik’in altındaki, sıkıca yerleştirilmiş ve kısımları olmayan ahşap kazık temellerinin gerçek bir temsili değildir.
Yorum Yap