M. Özer Ciravoğlu’nun Şiirinde Trabzon: Üzünç Evi

Kitabı elime aldığım an sadece bir şiir kitabı tutmuyordum. Gençlikten kalma bir yüz, bir kahkaha, bir duruş geri geldi. Özer abiyi Dilay Kitabevi’nde görürdük. Ganita’da karşılaşırdık. Daima tıpkı hâli: güler yüz, sıcaklık, güya insanın yanına oturup “Ne yapıyorsun bakalım?” diyecekmiş üzere bir yakınlık. Bizim için “şair” sözü evvel bir duruştu, sonra kitaptı. O yüzden Üzünç Meskeni benim için bu hafta yalnız bir kitap değil; belleğin kapağı üzere.

Şimdi o kapağı birlikte açalım.

BİR ŞAİRDEN ÇOK DAHA FAZLASI: KENTİN HAFIZASI

Özer Ciravoğlu denince, şiirden evvel kent gelir. Trabzon gelir. Şunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim: Trabzon’u haya­ta, Trabzon’u lisana, Trabzon’u şiire bu kadar direkt bağlayan çok az isim var.

Kardeşi Öner Ciravoğlu’nun kitap içindeki yazısında söylediği üzere, birtakım şairler kimi kentlerle anılır. Yahya Kemal’in İstanbul’u, Ceyhun Atuf Kansu’nun Ankara’sı varsa; Özer Ciravoğlu’nun Trabzon’u da vardır. Bu argüman kuru bir övgü değil. Zira Özer’in şiirinde kentin sesi yalnız art plan değil, başrol. Meydan Parkı’ndaki uğultu, belediye koridorunun yorgun ışığı, Kıyı’daki sohbet, Ganita kıyısında yosun kokusuna karışan veda duygusu… Bunlar bir dekor üzere durmaz. Şiirin özünü kurar.

Onu yıllar evvel Dilay Kitabevi’nde gördüğümüzde de buydu aslında: üstten konuşmayan, hayatın tam ortasında duran bir ses. Masaya omzunu koyup dinler üzere. Yargı dağıtmazdı; duyardı. Bu, şiirinin de tutumu.

Üzünç Konutu: bir konuttan fazlası

Kitabın ismi: Üzünç Meskeni / Yeni Şiirler ve Seçmeler.

Kapaktaki çizim: iki katlı bir Trabzon konutu. Eski taş duvar, ahşap çerçeveler, kapının üzerinde küçük numara… Bu bile bize şunu fısıldıyor: Özer Ciravoğlu şiiri, soyut bir gökyüzüne değil, bir kapıya dayanır. Bir meskene girer. Bir masaya oturur. Yani şiir, “hayatın içinden geçen ses” olarak konseyidir.

Bu kitapta iki damar birlikte akıyor:

Yeni şiirlerindeki kırılgan, birebir yaşanmış hisler,

Eski devirlerden seçilen metinlerdeki toplumsal duyarlık.

Bu ikisi birbirini zayıflatmıyor; tam bilakis birbirini açıklıyor. Evvelki kitaplarında (“Seslenişler”, “Kriz ve Sevi”) gördüğümüz şey şuydu: bireyin yarasıyla kentin yarası birebir şiirin içinde buluşuyor. Aşk kırıklarıyla toplumsal kırıklar yan yana duruyor. Üzünç Konutu bu buluşmayı daha berrak hâle getiriyor.

Buradaki “üzünç”, Türkçede çok sık kullanılmayan lakin çok isabetli bir söz. Hüzün üzere romantize eden bir aralık yok. Dramayı büyütmüyor, ağlamayı kutsamıyor. “Üzünç” daha çıplak, daha içeriden bir yük. Ve bu yükün bir adresi var: konut. Yani şair, duyguyu bir yere koyuyor. Okur da o meskene çağrılıyor.

Bana hediyeyi uzatan Fethi abinin yüzünde gördüğüm şey de buydu: “Bu mesken sende dursun.” Güya bir anahtar vermek üzere.

GANİTA’NIN ŞİİRE DÖNÜŞMESİ

Kitaptaki “Ganita” şiiri bu bakımdan çok çarpıcı. O kıyısı bilen herkes için, Ganita sırf bir kıyı değildir; gençliğin, itirazın, dostluğun ve vedanın yeri. Şiirde deniz “ölümsüz”. Yosunların “bilinmeyen senfonisi” çarpıyor beşere. Masada bir “elveda şarkısı” çalıyor. Bakışlar çözülüyor. Bir kopuş var lakin bu kopuş yalnızca iki insan ortasında değil; bir jenerasyonun kopuşu üzere.

“Büyük bir kopuşma burası

Her bağlamı yaratsa yeniden”

Bu dizelerde, Trabzon’un kıyısında çekilen bir fotoğraf değil yalnızca. Orada bir çağ kapanıyor üzere. Dostluk masası kalkıyor lakin onun bıraktığı tortu, kolektif hafıza oluyor. Bizim Ganita’da karşılaştığımız Özer abi, tam da böyleydi: bir yeri yalnızca coğrafya olarak değil, his alanı olarak kuran biri.

Ganita’da karşılaşmak derken şunu da söylemek isterim: O buluşmaların, bizim tarafımızdan bakınca, “büyük şairle karşılaştık” hissi yoktu. Daha insaniydi. Bir kahkaha, bir omuz, “Ne var, ne yok?” diye soran bir sıcaklık. O yakınlık, şiirinin içindeki samimiyetin aynısıydı. Kendini erişilmez bir yere kurmayan bir şairin, kendi kentinde dolaşma hâli.

MİMARLIK ÜZERE KURULAN ŞİİR

Ciravoğlu’nun özgeçmişine bakınca mimarlık eğitimi dikkat çekiyor. İTÜ ve KTÜ Mimarlık Fakülteleri… Sonra Trabzon Belediyesi’nde çalıştığı yıllar. Bu, onda bir dikkat biçimi yaratıyor: yeri okuma dikkati.

Bu dikkat şiire şöyle yansıyor: söz israfı yok. Süslemeden, kabartmadan yazıyor. Gereksiz çıkıntıyı törpüleyen bir mimar üzere, hissin fazlasını kesiyor. Kocaman cümlelerle değil, yanlışsız konmuş bir çizgiyle anlatıyor. O yüzden onun şiirinde yalınlık sıradanlık değil; tam bilakis, ustalık.

Ahmet Özer’in kitapta yazdığı değerlendirmede bu hal şöyle özetleniyor: Özer, yaşadığı her “an”ı şiire dökmekten çekinmeyen, bunu saklamadan yapan bir şairdir. Bir dostunun acısını da muharrir, bir tiyatro oyuncusunun yüzünden aldığı ışığı da, konuttaki yalnızlığın içinden yükselen aşkı da. Ve bunu süslemeden, direkt verir. Yani şiiri hem kendini saklamaz, hem kimseyi ezmez.

Bu, bugün hâlâ değerli bir tutum.

68’den bugüne: sesini yükseltmeden direnmek

Arka kapak yazısı Ciravoğlu’nu “68 Kuşağı’nın sorgulayan tutumuyla yıllardır hayatın devingenliği içinden damıttığı şiiriyle” tanımlar. Bu kıymetli. Zira Ciravoğlu politik olanı şiirine alır, ancak nutuk çekmez. Sokağı yüceltip insanı unutan bildirici lisandan daima uzak durur.

Onun şiirinde öfke vardır lakin öfke bağıra çağıra değil, incinmiş bir insan sesinden gelir. Yani “Bakın bu yanlış,” derken bile insanı önceleyen bir merhamet tınısı bırakır. Bu tını, Trabzon sokaklarında öğrendiği bir şeydir bence: kimsenin büsbütün yalnız bırakılmadığı, lakin kimsenin de büsbütün korunmadığı o orta hâl. Birlikte yaralanmak diyelim ona.

İşte bu yüzden Üzünç Konutu, kişisel kırılganlıkla toplumsal kırılganlığın birbirinden ayrılmadığını gösteriyor. Bir aşk kopuşu da, bir jenerasyonun yorgunluğu da tıpkı sayfada durabiliyor. O sayfa bize şunu söylüyor: “Bu da hayatın bir odasıdır. Gir bak istersen.”

Şimdi, bugün bizde ne kalıyor?

Ben Trabzon’a bu hafta bir edebiyat buluşması için gittim. Dönerken yanımda aslında bir kitap taşıyorum üzere görünüyor. Fakat biliyorum ki durum o kadar kolay değil.

Benim elimde artık şunlar var:

Kıyı Dergisi standında uzatılan bir ikram.

Dilay Kitabevi’nin içinden hâlâ duyulan bir kahkaha.

Ganita’da yan masada oturuyormuş hissi.

Ve bir konut: Üzünç Evi.

Bu kitabı okurken şunu fark ediyorsun: Ciravoğlu şiiri aslında çok büyük bir jest peşinde değil. Tam bilakis küçük şeylerin unutulmamasını istiyor. Bir sehpanın üzerindeki bardak izi bile, bir kentin tarihine dönüşebilir zira. Bir insanın yüzündeki çizgi bile, bir neslin yorgunluğunu anlatabilir zira.

Trabzon’un denizine bakan herkes bilir: Dalga kıyıyı döver lakin kıyıyı da kurar. Özer Ciravoğlu’nun şiiri tam bu hareket üzere. Kenti döver, kenti kurar. Bizi sarsar, bizi toparlar.

Benim için Üzünç Konutu artık yalnızca bir kitap ismi değil. Bir oda. İçeri girince insan sesini bulduğum bir oda. Ve o oda bende kalacak.