Etiyopya’da 12 bin yıl sonra patlayan volkan, tüm dünyada gözlerin Türkiye’deki volkanik aktivitelere çevrilmesine neden oldu. Uzmanlar volkanların, sarsıntıların bilakis öngörülemez olduğunu söz ederken Prof. Dr. Özgür Karaoğlu Türkiye’de birçok faal magma odası bulunduğunu, pek çok volkanın hâlâ canlı olduğunu, hatta MTA raporundan da yola çıkarak Sındırgı zelzeleleriyle magma hareketlerinin bağlı olabileceğini belirtti.
Metin Aktaşoğlu / Milliyet.com.tr – Etiyopya’nın kuzeydoğusundaki Hayli Gubbi Yanardağı yaklaşık 12 bin yıl sonra birinci kere patladı. Bölgeden gelen haberlere ve uzmanların tespitlerine nazaran püskürmeyle ortaya çıkan ağır duman bulutları 14 kilometre yüksekliğe ulaştı. Başşehir Addis Ababa’nın yaklaşık 800 kilometre kuzeydoğusunda bulunan yanardağdaki patlamada can kaybı yaşanmazken ajanslara konuşan lokal yetkili Muhammed Seid, patlamanın hayvancılıkla uğraşan mahallî topluluk için ekonomik sonuçlar doğurabileceğini lisana getirdi. Volkanik Kül İstişare Merkezi (VAAC), yanardağdan çıkan kül bulutlarının Yemen, Umman, Kuzey Pakistan ve hatta Hindistan’a kadar sürüklendiğini açıkladı.
Smithsonian Enstitüsü’ne bağlı Global Volkanizma Programı, Epey Gubbi’nin yaklaşık 12 bin yıl evvel son buzul çağının sonunda başlayan Holosen periyodunda bilinen hiçbir patlamasının bulunmadığını lisana getirdi. Peki 493 metre yüksekliğindeki Oldukça Gubbi’nin aniden patlaması ne manaya geliyor? Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Maden Yatakları-Jeokimya Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Özgür Karaoğlu patlamayı, global tesirini, Türkiye’deki volkanik faaliyetlerle birlikte bilinmeyen ayrıntıları anlattı.
DÜNYANIN EN BÜYÜK FAY HATTI
Prof. Dr. Karaoğlu’na göre öncelikle yanardağ faaliyetinin yaşandığı bölgeyi gerçek biçimde tespit etmek ve bölgenin özelliklerini ele almak gerek. Patlama, UNESCO Dünya Mirası’nın bir modülü olan ve Afrika Rifti olarak da anılan 6 bin kilometrelik Büyük Rift Vadisi’nin Afrika’daki kuzey ucuna yakın bölgede gerçekleşti. Bu devasa çöküntü, birebir vakitte dünyanın en büyük fay çizgisi.
Uganda, Kenya ve Tanzanya tarafından çevrelenen ve Afrika’nın en büyük gölü Victoria Gölü’nün etrafındaki göller havzasında doğan bu devasa vadi ve altındaki fay sistemi, Akabe Körfezi, Meyyit Deniz, Batı Şeria ve Lübnan Dağı ortasından ilerleyerek Amik Ovası’ndan Türkiye’ye giriş yapıyor. Ülkemizdeki kısmına Doğu Anadolu Fayı ismi verilen bu fay çizgisi Bingöl Karlıova-Muş Varto civarında Kuzey Anadolu Fay Sınırı ile birleşiyor.
Hayli Gubbi’nin modülü olduğu sıradağ sistemine ismini veren ve üzerinde bir etkin lav gölü dahi bulunan Erta Ale’nin Türkçedeki manası ise Tüten dağlar… Kalkan tipi volkan olarak isimlendirilen ve 90 kilometreye uzanan bu çizgi hem Büyük Rift Vadisi’nin üzerinde bulunuyor hem de bilim insanlarının ‘Afar Üçgeni’ olarak isimlendirdiği bölgede yer alıyor. Prof. Dr. Karaoğlu üçgeni tanım ederken “Afar Üçgeni olarak isimlendirdiğimiz bölge o kadar değerli ki Arabistan, Afrika ve Somali plakaları burada birbirinden görece ayrılıyor. Ayrıldıkları yerde volkanlar oluşmuş durumda” ifadelerini kullandı.
Bahse husus patlamaların global tesirine de değinen Prof. Dr. Karaoğlu, ‘püskürme kolonu’ kavramının altını çizdi. Ağır duman bulutlarının 14 kilometre yüksekliğe ulaştığını belirten Prof. Dr. Karaoğlu, bu aralığın 16-17 kilometrenin üzerine çıkması halinde patlamanın daha önemli bir global tesirinin olabileceğini vurgulayarak, “Pinatubo Yanardağı patladığında püskürme kolonu 35 kilometreye çıkmış, Hunga Tonga Yanardağı patlamasında ise kolon 57 kilometreye kadar çıkmıştı. Bu da volkanların küllerini Antarktika’daki buzullarda bile bulabileceğiniz manasına geliyor“ dedi. Karaoğlu, kükürtdioksit ve karbondioksit gazlarının da patlamayla taşınacağını, böylelikle püskürmenin tarım, hayvancılık ve toplumsal sıhhat açısından tesirleri olabileceğini tabir etti.
‘VOLKANLARDA TEKRARLAMA DÖNEMİ ÖNGÖRMEK MÜMKÜN DEĞİL’
Bu volkan zincirinin faal bir volkan zinciri olduğunu aktaran Prof. Dr. Karaoğlu, genel olarak da ‘sönmüş volkan’ ya da ‘uyuyan volkan’ üzere tabirlerin teknik olarak hakikat olmadığının altını çizdi. Volkanların oluşumunun tektonik hareketlerle, fay hareketleriyle direkt ilişkili olduğunu tabir eden Prof. Dr. Karaoğlu, buna rağmen fay çizgilerini sınıflandırırken kullanılan tabirlerin ve sistemlerin volkanlar için kullanılamayacağını şöyle aktardı:
“Bir fay 10 bin yıl içerisinde aktivite göstermişse ‘aktif’ olarak tanımlanıyor, bu türlü bir sınıflama mevcut ancak volkanlar o sınıfın dışında. Çünkü volkanları besleyen magma odası tektonik hareketlere kıyasla çok süratli hareket eder. Yani magma birkaç haftada birkaç kilometre ilerleyebilir, öngörülemez bir püskürtü yapabilir. Hasebiyle volkanlarda, zelzelelerde olduğu üzere bir tekrarlama dönemi öngörmek ‘En son şu vakit olmuştu demek ki şu aralıkta olabilir’ mümkün değil. Bu çok yanlış olur. Zira magma sistemleri kaotik çalışır. Bizim aşina olduğumuz biçimde istatistiklerle, sayılarla bir magmanın püskürme potansiyelini ölçemeyiz. Öngörebilseydik böylesi etkin bir bölgedeki volkanın püskürebileceği de düşünülürdü. Sessiz olarak tanımlanan 1 milyon yıla kadar ‘suskun’ volkanlar aktivite gösterebilir, natürel ki belirli parametreler mevcut lakin en kolay tabirle öngörülemez olduğunu söyleyebiliriz.”
Türkiye de çok sayıda değerli volkana mesken sahipliği yapıyor. Prof. Dr. Karaoğlu, Anadolu coğrafyasının neredeyse yüzde 20’sinin eski ya da yeni magmatik kayalarla kaplı olduğunu söyleyerek, “Biz volkanlarımızı Batı Anadolu’daki volkanlar, Orta Anadolu’daki volkanlar, Doğu Anadolu’daki volkanlar halinde kabaca üç sınıfa ayırıyoruz” dedi. Prof. Dr. Karaoğlu, “Batı Anadolu’da bildiğimiz en faal bölge Kula volkanik alanı. Burada üç yıl boyunca TÜBİTAK ile bir proje gerçekleştirdik ve burada kabuk içerisinde 5 kilometreye ulaşan magma odaları saptadık, bunları üç boyutlu olarak haritalandırabildik. Kula’nın yanı sıra Alaşehir ve Salihli bölgelerinin altında da önemli bir magma zonu mevcut” diyerek Kula bölgesine vurgu yaptı.
SINDIRGI, SİMAV SARSINTILARINA DAİR YENİ BİR TEORİ
Bununla birlikte Prof. Dr. Karaoğlu, Sındırgı sarsıntılarının nedenine dair tahminlerini “Sındırgı, Simav sarsıntılarının yeni bir magma yerleşimi ile alakalı olduğunu düşünüyorum. Simav hakkında direkt bir bilgimiz olmasa da tekrar TÜBİTAK projemizin kimi dataları bize Sındırgı’nın güney kesitinde de yüzeye yakın magma odasının, magma ergiyik zonlarının varlığını gösteriyor. Buna ait şu an çok daha detaylı bir çalışma yürütmekteyiz” diyerek paylaştı.
Magmanın süratli ve agresif ilerleyişine dikkat çeken Prof. Dr. Karaoğlu, özellikle Santorini ve Amanos havzasındaki hareketliliğe işaret etti. 2025’in birinci aylarında bölgede kaydedilen binlerce zelzelenin tesadüf olmadığını söyleyen Prof. Dr. Karaoğlu, bu sarsıntıların direkt magma yerleşimiyle bağlantılı olduğunu bildiklerini aktardı.
Bu tabloyu destekleyen kıymetli bir çalışma da kısa mühlet evvel ‘Science’ mecmuasında yayımlandı. Araştırmacılar Santorini etrafının üç boyutlu haritasını çıkararak her bir zelzelenin sismik titreşimini ve yer kabuğundaki gerilim değişimlerini tek tek izledi. Sonuçlar çarpıcıydı: Sarsıntıların, Santorini ve Kolumbo volkanlarının altında hareket eden magma tarafından tetiklendiği ortaya kondu. Bulgulara nazaran magma, deniz tabanının yaklaşık 10 kilometre altında yer alan ve 30 kilometre boyunca uzanan yatay bir kanaldan ilerledi. Üstelik bu magma hacmi o denli büyük ki bilim insanları ölçünün yaklaşık 200 bin olimpik yüzme havuzunu dolduracak düzeyde olduğunu hesapladı. Bu dev kütlenin, yer kabuğundaki katmanları parçalayıp binlerce sarsıntısı tetiklediği ileri sürüldü.
MTA Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan 27 Ekim 2025 Sındırgı Sarsıntısı Bilgi Notu’nda 10 Ağustos 2025 tarihinde başlayan sismik faaliyetlerin ‘volcano-tektonik sarsıntılar olabileceği’ argümanlardan biri olarak öne sürülürken araştırmanın “değerlendirmeler” kısmında şu tabirlere yer verildi:
“10 Ağustos 2025 tarihinde Sındırgı (Balıkesir) zelzelesi (Mw:6,1) ile başlayan ve 27 Ekim 2025 Sındırgı-Balıkesir) zelzelesi (Mw:6,1) ile devam eden sarsıntı fırtınalarında şu ana kadar yaklaşık 14 bin zelzele kaydedilmiştir. Mw:6.1 büyüklüğündeki bir zelzelenin akabinde geçen yaklaşık iki buçuk aylık müddette meydana gelen sarsıntıların oluş sistemi ve sayısı olağan tektonik zelzele aktifliğinin dışında, bölgede farklı jeodinamik süreçlerin de tesirli olabileceğini düşündürmektedir. Kurumumuz tarafından yürütülen yerkabuğu araştırmaları, bu bölgenin altında epey sığ derinliklere kadar ulaşan astenosferik yükselim alanlarının varlığını ortaya koymuştur. Bu bakış açısıyla, bölgede meydana gelen zelzele fırtınalarının astenosfer yükselimleriyle bağlı olarak başladığı ve sığ derinliklerdeki faylara nüfuz ederek farklı sistem tahlilleri gösteren sarsıntılar ürettikleri bedellendirilmektedir.”
Bu teoriden kelam eden bilim insanları Afrika’daki faaliyetlerin olası tesirlerini de lisana getirdi. BBC Türkçe’ye konuşan Doç. Dr. Bülent Özmen, MTA’nın raporundan yola çıkarak yer kabuğunun derinliklerinde bulunan magmanın etrafındaki kayaçların içine gerçek yerleşmesi manasına gelen magma sokulumlarından kelam etti. Prof. Dr. Süleyman Pampal ise Sındırgı ve Santorini ortasındaki potansiyel bağın altını çizerken “Bölgede Afrika Levhası’nın ucunun ergimesiyle yükselen lavların, esasen ince olan Batı Anadolu’daki kabuğu zorlayarak, sismik aktiviteye neden olması kelam konusu” sözlerini öne sürdü.
‘ERCİYES’İN ALTINDA ETKİN MAGMA ODASI MEVCUT’
Prof. Dr. Karaoğlu, Batı Anadolu’dan objektifi İç Anadolu’ya çevirirken Erciyes’i ön plana çıkardı. “Son yaptığımız çalışmalarda Erciyes volkanının altında faal magma odası bulunduğunu saptadık ve bunu yayınlayacağız. Öte yandan Hasan Dağı’nın etrafında de kabuk içerisinde irili ufaklı magma odaları saptandı. Bunlar püskürmeye aday alanlar. Natürel ki ‘yarın olacak’ ya da ‘şu tarihte bekleniyor’ üzere bir şey kelam konusu değil” diyerek şu tabirleri kullandı:
“Doğu’ya gittiğimizde ise burası derya deniz bir alan. Nemrut, Tendürek, Süphan, Ağrı… Bu volkanların tamamında yakın vakitte yani 1400’lerden 1900’lü yıllara kadar çeşitli volkanik faaliyetler oldu, gaz püskürmeleri, yamaç molozlarının neden olduğu heyelanlar. Alışılmış bir de Karlıova var. Nasıl Afrika, Somali ve Arabistan plakaları birbirinden ayrılıyor ve Etiyopya’nın habere bahis bölgesinde volkanlar oluşuyorsa, Karlıova’da da Anadolu plakası, Avrasya plakası ve Arabistan plakası birbirinden ayrılıyor. Bu bölgenin altında 10-15 kilometre civarında çeşitli magma formlarının varlığını sismik tomografi manzaralarıyla ispatladık ve bunları milletlerarası mecmualarda yayınladık.”
Püskürmeleri ve lav akıntıları sonucunda Van Gölü’nü oluşturan Nemrut’a farklı bir parantez açan Prof. Dr. Karaoğlu ve “Püskürmeler olmasaydı Nemrut’un yüksekliği 4 bin 700-5 bin metre civarında olabilirdi“ dedi. Prof. Dr. Karaoğlu bu bölgelerin jeotermal güç üretiminde değerlendirilebileceğini de vurgularken Kuzey Anadolu Fayı’nın doğu ucunda yer alan Erzincan-Yedisu Fayı (başka bir tabirle Yedisu segmenti) bölgesinde iki devasa magma odası tespit ettiklerini ve bununla ilgili çalışmalarının birkaç ay içinde dünyaca ünlü bir mecmuada yayınlanacağını lisana getirdi.
Yorum Yap