Selimiye Cami restorasyonunda tartışmalar devam ediyor: ‘Çok sayıda kültürel miras yok edildi’

– GÜMÜŞ: Buradaki tipik sorun mimarlığın ve müdafaa sorununun iktidara bağımlı, bakanlık güdümünde bir faaliyet olarak görülmesinde.

– AHUNBAY: Mevcut bezemenin altında ise 16. yüzyıl yok. Bugün onu kazıyıp, diğer bir yerden bu türlü olabilirdi diye bir örnek alıp, monte etmek yine tarih yazmaktır. Bezemeleri tekrar yapmak uydurma bir sürece girer.

– BAŞGELEN: Uluslararası ve ulusal tüm müdafaa dokümanları ile de çelişen bu biçim bir müdahale UNESCO açısından da Selimiye’nin mevcut statüsünü riske sokar.

***

Edirne Yönetim Mahkemesi kararında, yüksek şuranın onayladığı projeyle ilgili tüm evraklar talep edilmiş ve 30 gün mühlet tanınmıştı. Bu müddet içerisinde Kültür ve Turizm Bakanlığı gerekli belgeleri göndermedi. Bakanlık yetkililerinden aldığımız bilgiye nazaran ise ‘belgeler 30 Ekim’de gönderilecek’ formunda oldu. AKP Edirne Milletvekili Fatma Aksal’ın Selimiye Camisi’ne ait yaptığı övgü konuşması gündeme oturdu. Aksal’ın “Selimiye’nin yaklaşık 100 yılını kurtaracak, 100 yıl daha ileriye taşıyacak bir onarım yapıldı” açıklaması reaksiyonlara neden oldu.

Konuyla ilgili görüşüne başvurduğumuz mimar, onarım uzmanı ve mimarlık tarihçisi Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, “Sıradan bir bezeme programı öne sürülerek, ‘Bu 16. yüzyıla bütünlenmeli’ diye bir münasebet sunulamaz” dedi. Ahunbaş kelamlarına şöyle devam etti: “Kubbede tarihi katmanlarla oluşmuş bir anlatı var. Kubbe çeşitli periyotlarda tamir alıyor ve bu tamiratlar da onun tarihinin modülü oluyor. Selimiye de 18. yüzyılda bir sarsıntı yaşıyor, nakışları dökülüyor yahut eskiyor, onu tekrar elden geçiriyorlar ve o da o periyodun sanat yapıtı oluyor. Mevcut bezemenin altında ise 16. yüzyıl yok. Bugün onu kazıyıp, öbür bir yerden bu türlü olabilirdi diye bir örnek alıp, monte etmek yine tarih yazmaktır. Bezemeleri yine yapmak uydurma bir sürece girer. Bilhassa dünya mirası olan yapıtlara çok dikkat edilmeli.”

‘ANITYAPI TASARLANABİLECEK BİR OBJE DEĞİL’

“Selimiye Mescidi herhalde dünya mirası olarak ülkenin en önde gelen anıt yapılarından biri. Bu anıtın nasıl korunacağı problemi sırf mahkeme kararlarıyla ve bu yönetimsellik biçimi ile bedellendirilemez. Bu olay bu yüzden çok kıymetli, bu sıkıntının tartışılması gerekiyor” diyen mimar Korhan Gümüş, asıl sorunun mimarlığın ve müdafaa probleminin iktidara bağımlı olması ve bakanlık güdümünde bir faaliyet olarak görülmesi olduğunu belirtiyor.

Gümüş, “Maalesef oluşturulan şuralar, istişare organları sürekli kamu tarafı ile kapalı bir bağlantı ve ideolojik yaklaşım biçimi içinde meslek sahibi oluyorlar. Bu türlü olunca tuhaf bir formda fikir ortamı felç ediliyor. Bunun sonucunda depresif bir durum ortaya çıkıyor. Kaybedilmiş bir geçmişin arayışı içinde, aslına dönmek üzere hayali bir geçmiş yaratılmaya çalışılıyor. Bunun elbette ki deneysel, kültürel miras bedelleriyle münasebet kuran, kavramaya çalışan deneysel bir gayret olan müdafaa kavramıyla bir ilgisi yok. Bu formda anıt yapıların özgün, miras kıymeti yüksek katmanları yok ediliyor. Bu biçimde hatırlarsanız çok sayıda ‘Kültürel miras korunuyor’ denerek yok edildi” diyor.

Gümüş, ayrıyeten her devir eklerinin, farklı katmanlarının memleketler arası muhafaza normlarına nazaran de bir kıymete sahip olduklarının kabul edildiğinin altını çiziyor. Gümüş, “Buradaki sorun anıtyapının güya tasarlanabilecek bir obje olarak kabul görmesinde. Halbuki yapıyla diyalog kurmak, anlamaya çalışmaktır, müdafaa eylemselliklerini yönlendiren mesele” diyor.

‘DANIŞMA KURULU TOPLANMALI’

Mimar Sinan’ın 80 yaşında yaptığı ve “ustalık eserim” olarak nitelendirdiği Edirne Selimiye Mescidi, gerek Sinan’ın, gerek Osmanlı mimarisinin en değerli yapıtları ortasında sayılır. Kitâbesine nazaran, imaline 1568 yılında başlanmış ve 14 Mart 1575’te ibadete açılmıştı. 2011 yılında Üstün Üniversal Kıymet olarak UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil edildi. Bu açıdan gözümüz üzere korunması gereken Edirne Selimiye Camii’nin onarımında, yetkili Bilim Kurulu’nun onayladığı ve tamamlanmış olan kubbe içi kalem işi projesi iptal edilerek; resmi hüviyeti bulunmayan bir heyetin önerdiği yeni restitüsyon projesi kabul edilmesi ilgili tüm etraflarda büyük reaksiyonla karşılandı.

Bu yeni restitüsyon projesi teklife nazaran 18’inci yüzyıla ilişkin kalem işlerinin sökülerek, yerine belirlenmiş bir ismin kalem işi uygulamaların yapılmak istenmesinin ilgili etraflarda büyük tartışmalara neden olduğu basına yansıdı. Muhafaza mevzuatı açısısından da taraf olduğumuz Venedik Tüzüğü’nden Burra Tüzüğü’ne (2013) kadar memleketler arası ve ulusal tüm muhafaza evrakları ile de çelişen bu usul bir müdahalenin UNESCO açısından da Selimiye’nin mevcut statüsünü riske sokacağı öngörülüyor.

Bu vahim gelişmelere karşı açılan davada, Edirne Bölge Yönetim Mahkemesi, 26 Eylül’de toplanarak davalı Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden savunma ve evrakların yanıtlarını göndermeleri için 30 gün müddet vererek, yürütmeyi durdurma kararı aldı. Bu dikkatle takip edilmesi gereken kıymetli bir karar ve izlenmesi gereken bir süreç. Bu hayati süreçte Selimiye ilgili oluşturulan Müracaat Kurulu’nun ivedilikle toplanarak gerekli izlemeyi ve değerlendirmeleri yaparak görüşünü ilgili yerler ve kamuoyuyla paylaşması bekleniyor.

NEZİH BAŞGELEN

(Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi Arkeolog-Editör)

VENEDİK TÜZÜĞÜ’NÜN EDİRNE SELİMİYE’DE GÖZ ARKASI EDİLEN HUSUSLARI:

Venedik Tüzüğü tarihi yapıların korunması ve onarım hakkında memleketler arası bir çerçeve belirleyen bir antlaşmadır (1964).

– Unsur 9 Onarım uzmanlık gerektiren bir iştir. Hedefi, anıtın estetik ve tarihi pahasını korumak ve ortaya çıkarmaktır. Tamirat kendine temel olarak aldığı özgün materyal ile emniyetli dokümanlara hürmetle bağlıdır. Faraziyenin başladığı yerde tamirat durmalıdır; yapılması gerekli rastgele bir eklemenin mimari kompozisyondan farkı anlaşılabilmeli ve gününün damgasını taşımalıdır. Rastgele bir tamir işine başlamadan evvel ve bittikten sonra, anıtın arkeolojik ve tarihi bir incelemesi yapılmalıdır.

– Husus 10 Klâsik tekniklerin yetersiz kaldığı yerlerde, muhafaza ve inşa için bilimsel datalarla ve deneylerle geçerliliği saptanmış rastgele çağdaş bir teknik kullanılarak anıt sağlamlaştırılabilir.

– Unsur 11 Anıta mal edilmiş farklı devirlerin geçerli katkıları hürmet görmelidir; çünkü onarımın amacı üslup birliği değildir. Bir anıt üst üste çeşitli devirlerin izlerini taşıyorsa, alttaki devirleri açığa çıkarmak fakat birtakım özel durumlarda yok edilen materyalin değeri azsa, açığa çıkarılan gereç büyük tarihi, arkeolojik, ya da estetik kıymet taşıyorsa ve korunma durumu bu türlü bir davranışı gerekli gösterecek kadar güzel ise haklı çıkarılabilir. İlgili ögelerin kıymetinin kıymetlendirilmesi ile ilgili yargıyı ve neyin yok edileceği üzerinde kararı vermek, yalnızca bu işi üzerine almış kimseye bırakılamaz.

– Husus 12 Eksik kısımlar tamamlanırken, bütünle uyumlu bir halde bağdaştırılmalıdır; ama bu tamirin, birebir vakitte sanatsal ve tarihi tanıklığı yanlış bir biçimde yansıtmaması için, özgünden ayırt edilebilecek bir halde yapılması gereklidir.

– Unsur 13 Eklemelere, lakin yapının ilgi alımlı kısımlarına, klâsik pozisyonuna, kompozisyonuna, istikrarına ve etrafıyla olan bağıntısına ziyan gelmediği durumlarda müsaade verilebilir.