Çin’in Ankara Büyükelçiliğinin daveti ve tertibiyle bir küme gazeteciyle birlikte Çin’e gittik. Ziyaretin birinci durağı Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin başşehri Urumçi oldu. Uygurlara yönelik hak ihlalleri raporlarıyla gündeme gelen bölgede 3 gün geçirdik. Burada yaşananları hem Çin perspektifiyle dinledik hem de gözlemlerimizle, tartışmalı noktaları gündeme getirdik.
Çin’in Ankara Büyükelçiliğinin daveti ve tertibiyle bir küme gazeteciyle birlikte Çin’e gittik. Ziyaretin birinci durağı Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin başşehri Urumçi oldu. Uygurlara yönelik hak ihlalleri raporlarıyla gündeme gelen bölgede 3 gün geçirdik. Burada yaşananları hem Çin perspektifiyle dinledik hem de gözlemlerimizle, tartışmalı noktaları gündeme getirdik.
Çin’in Ankara Büyükelçiliği basın ünitesinden ‘Eren’ ismini kullanan Yuzhe Hu, Anka Haber Ajansı, CNN Türk, İktisat, Milliyet, Sabah ve Sözcü muhabirleriyle birlikte 26 Ekim’de Çin’e gittik. Birinci durağımız, Türk kamuoyunda daha çok ‘Doğu Türkistan’ olarak anılan, başta Birleşmiş Milletler (BM) 2022 raporu olmak üzere Uygur halkına yönelik hak ihlalleriyle gündeme gelen Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin (SUÖB) başşehri Urumçi oldu.
“70” SAYILARI BİZİ KARŞILADI
6 saatlik İstanbul-Urumçi uçuşu sonrası havalimanına indiğimizde, bölgenin Çin’e katılmasının 70. yılı anısına açılan stantla karşılaştık. Stanttaki panoda Çince, “Çin şekli moderleşme sürecinde daha hoş bir Sincan inşa etmek için yoldaş Şi Cinping’in öncülüğünde Parti Merkez Komitesi etrafında daha sıkı birleşmemiz gerekiyor” cümlesi yer alıyordu.
Yaklaşık 4 milyon nüfuslu Urumçi’de geçirdiğimiz 3 gün boyunca gibisi cümleleri ve “70” sayısını sokaklarda, otoyollarda, doğal tabiat parklarında ve hatta tatlıların üzerinde gördük.
(Önde: ‘Genel Sekreter Şi Cinping ve Parti Merkez Komitesi’nin nezaket ve ilgisini harikulâde başarılarla ödeyeceğiz’. Geride: (Sincan’daki etnik kümelere atıfla) ‘20 etnik küme nar taneleri kadar sıkı birleşmeli!’)
UYGURCA TABELALAR VE PAMUK MESELESİ
İlk gün, Uygur rehberimiz Nisa Gül Hanım ile birlikte yaklaşık iki saat aralıktaki İlah Gölü’ne giderken otoyol tabelalarında Çince ile birlikte daha küçük puntolarla Arap alfabeli yazıları fark ettik. Bunların Uygurca olduğunu, Uygurların Arap alfabesi kullandığını öğrendik. Eren Bey Uygurcanın bölgede resmî lisan olduğunu söyledi.
Yol boyunca pamuk toplayan emekçileri de Eren Bey bize işaret etti. Sincan, yıllık 5,7 milyon tonluk pamuk üretimiyle, ülkenin en büyük pamuk üreticisi pozisyonunda. Lakin ABD, 2021 yılında, ‘zorla çalıştırmayla üretildiği’ gerekçesiyle bu bölgeden pamuk ithalatını durdurmuş, Çinli yetkililer ise bu tezin mesnetsiz olduğunu söylemişti. Eren Bey’e bu mevzuyu hatırlattığımızda, “Zorla çalıştırmanın olmadığını açıkça görebileceğimizi”, bu bölgede çalışan emekçilerin Çin ortalamasının üzerinde, haftalık 300 dolar kazanabildiğini tabir etti.
Toplanan pamuklar
Tanrı Gölü
KONTROL NOKTASINI PAS GEÇTİK
Çok âlâ görüntülerle karşılaştığımız İlah Gölü’nün dönüşünde ise bir noktada, otoyolda bekleyen bir vazifelinin yolu kesen trafik konilerini bizim için kaldırdığını gördük. Sağımıza baktığımızda İngilizce, ‘Ganquanpu Polis Denetim Noktası’ yazısı ile karşılaştık. Urumçi’ye giren araçlar burada denetim ediliyor, BM’nin 2022 raporuna nazaran bu ve gibisi denetim noktalarında uzun kuyruklar oluşuyor, etnik kökene nazaran ayrımcılık yapılıyor, iris taramasının yanısıra, telefonlar dahi aranabiliyordu. Biz denetime girmeden süratlice geçtik.
İSLAM ENSTİTÜSÜ VE İŞLEVİ
İkinci gün ise 1987’de kurulan, 2017’de 100 bin metrekarelik görkemli yeni yerleşkesine taşınan Sincan İslam Enstitüsü’nü ziyaret ettik. Enstitü girişinde Çin bayrağı ile birlikte ‘etnik kümelerin bir aradalığını simgeleyen’ nar figürü yer alıyordu.
Enstitü Başkanı Muhterem Şerif, okulun bir üniversite üzere faaliyet gösterdiğini, iki, üç ve dört yıllık eğitimler verdiğini, eğitim lisanının Çince, Arapça ve Uygurca olduğunu söyledi. Bin öğrenci kapasiteli Enstitü’de bu yıl 400 öğrenciyi eğittiklerini bildiren Şerif, geçtiğimiz yıl 150 öğrenciyi mezun ettiklerini anlattı. Bu öğrencilerin Çin’deki mescitlerde imam olarak çalıştığını ya da öteki İslam enstitülerinde görevlendirildiğini tabir etti. “Kadınlar imam olamadığı için” okulda kız öğrenci olmadığını söyledi.
Solda Saygıdeğer Şerif, sağda Eren Hu
DERSLİKTE KİTAP VE FLAMA DETAYLARI
Ziyaretimizde sınıfların bulunduğu kata çıktık. 10’a yakın dolu sınıfı, kapıların üst kısmında bulunan cam aracılığıyla gördük. Bir sınıfa ise bizi davet ettiler. 21 erkek öğrenci, başlarında takkeleri, önlerinde Arapça ve Çince olduğu anlaşılan Kur’an’la birlikte derstelerdi.
Gazeteci arkadaşlarımızla birlikte kitabın fotoğrafını çekip daha sonra çevirisiyle denetim ettiğimizde, bunun Arapça ve Çince Kur’an değil, Kur’an’ın Çince tefsiri olduğunu fark ettik.
Sınıfın art duvarında asılı, sarı kırmızı renklerle bezenmiş bir flama da vardı. Bunun ne olduğuna baktığımızda ise, okulun “Şiir Anavatanı Övüyor” müsabakasında kazandığı ödül anısına verilmiş bir flama olduğunu gördük. Kısa bir internet taramasıyla, kelam konusu yarıştaki şiirlerde ülkeye övgüler düzüldüğü görülebiliyordu.
‘AŞIRICILIĞA KARŞI EĞİTİM’
Okulun eğitim sorumlusu sınıf içerisinde yaptığı bilgilendirmede, üç ana ders verdiklerini, bunların din bilgisi, siyaset ve hukuk bilgileri ile toplumsal ve kültürel bilgiler olduğunu söyledi. Siyaset ve hukuk bilgileri dersinde aşırıcılığa karşı eğitimler verdiklerini anlattı. Aşırıcılıkla ilgili Sayın Şerif’e, “Öğrencilerin sakal bırakmasına müsaade veriliyor mu” sorusunu sorduğumuzda, dördüncü seferde, “Modern olmadığı için okullarda hür değil lakin dışarıda serbest” cevabını aldık.
|
AŞIRICILIK MESELESİ |
ŞAŞAALI BİR CAMİ
Ardından sınıfların bulunduğu binanın yanında yer alan, yeniden yeni inşa edilen mescide gittik. Girişte ayakkabılarımızı çıkarıyor ya da galoş giyiyorduk. Şerif, buranın bin kişi kapasiteli olduğunu, öğrenciler dahil olmak üzere beş vakit namaz kılınabildiğini, birebir vakitte cuma namazının ve bayram namazlarının kılındığını tabir etti. Şerif, SUÖB’de kaç cami olduğu sorusuna, “Tam sayıyı bilmiyorum. Tadilatlar oluyor, sayı değişebiliyor” karşılığını verdi. “Sincan’da her mescitte namaz kılınamadığına yönelik savlar var, bunlara ne diyorsunuz” sorusunu ise, “Vakti gelince herkes mescide gidebiliyor” halinde yanıtladı. Şerif, bayanların mescitlerde namaz kılıp kılamadığına yönelik soruya ise “Bizim geleneklerimize nazaran daha çok konutta kılıyorlar. Mescitte hiç görmedim” karşılığını verdi.
ÇİN’DE ÖZEL MEDYA YOK – TELE1 DETAYI
Enstitü sonrası klâsik tıp uygulamaları sunan bir ilaç şirketini ziyaret ettik. Akabinde 8 televizyon kanalı ile 10 radyonun faaliyet gösterdiği Sincan Radyo ve Televizyon İstasyonu’na gittik. ‘Gazeteciliğin bir kamu hizmeti olduğu’ gerekçesiyle Çin’de bütün medya kuruluşları devlete bağlı. İstasyonun girişinde de Çince, “Partimizin Sincan’ı yeni periyotta yönetme stratejisini tam, gerçek ve kapsamlı bir biçimde uygulayacağız ve birleşik, uyumlu, müreffeh, uygar, barışçıl ve ekolojik açıdan sağlıklı bir sosyalist çağdaş Sincan inşa etmek için efor göstereceğiz” yazıyordu.
Burada, Uygurca bir radyo da dahil olmak üzere farklı üniteleri gezdik. O sırada, kayyum atanan TELE1’in logosunu bir duvarda, “Yabancı medyayla işbirliği” başlığı altında gördük. Kayyum problemi ile ilgili yetkililere soru sormamıza ise nazikçe müsaade edilmedi.
ÜNİVERSİTE VE KAYBOLAN REKTÖRÜ
Radyo ve televizyon istasyonunun akabinde ise Sincan Üniversitesi’ni ziyaret ettik. Burada bizi gezdiren yetkili, üniversitenin akademik muvaffakiyetlerini anlattı. Üniversite ile ilgili geçmiş devirde yapılan haberleri taradığımızda ise, üniversitenin rektörü olan Uygur kökenli Taşpolat Tiyip’in 2017’de bir konferans için yurtdışına çıkmak isterken engellendiği ve akabinde kaybolduğu yazıyordu. Arkadaşları onun Uygur kimliği nedeniyle, o yıl uygulamaya konan ‘baskı politikası’ sonucu kaybedildiğini öne sürüyor, idam cezasına çarptırıldığını söz ediyordu. Çin hükümeti ise bunu reddederek Tiyip’in yolsuzluk konusunda sorgulandığını söylemişti. Tiyip, 2017’den beri ortaya çıkmadı.
Taşpolat Tiyip
RENKLİ VE ‘GÜVENLİ’ PAZAR TURU
Üniversite tipi sonrası akşam saatlerinde, kentin en renkli noktası olan Büyük Pazar’a gittik. Birkaç sokaktan oluşan bu alanda büyük bir cami yer alıyordu. İsminin “İkinci Köprü Camii” olduğu, ziyaret edilebildiği ve dışarıdan duyulabilecek halde ezan okunduğu bize söylendi. Lakin bilhassa üçüncüsünü teyit etmek için vakit bulamadık. Pazar’da kültürel bir tıp yaptık, farklı lezzetleri denedik.
Urumçi’den gazeteciler de bizimle birlikte bu çeşide katılıyor, peşimizden ayrılmıyor, manzaralarımızı çekiyordu. 25 dakikalık boş vaktimizde bir kahve içebilmek için Pazar alanından çıkmak istediğimizde bu gazeteciler bize, “Dışarı çıkmayın, orada kahve yok” dedi. Biz yeniden de çıktık ve hoş kahveciler gördük. Tekrar Pazar alanına girdiğimizde ise çıkmamızı istememelerinin mümkün nedenini anladık. Pazar’a girişte X-Ray aygıtlarının da olduğu bir güvenlik denetimi yapılıyordu, bununla müsabakamızı istemediklerini düşündük. Biz alana birinci başta çıkış kısmından, denetimsiz bir biçimde sokulmuşuz, bunu fark ettik.
Esas giriş
AŞIRICILIKLA UĞRAŞ SERGİSİ
Urumçi’deki son gün, buradaki seyahatimizin en çarpıcı manzaraları ile karşılaşacaktık. Sincan Aşırıcılıkla ve Terörizmle Uğraş Sergisi’ne gittik. Stantta özetle, Sincan’da çok farklı etnik kümelerin on yıllarca huzur içinde yaşadığı ama 1990’dan itibaren cihatçı teröristlerin bölgeyi karıştırmak istediği tabir ediliyordu. Sivillere ve silahlı güçlere yönelik terör akınları anlatılıyordu. Bu hücumlarda kullanılan bıçaklar ve silahlarla birlikte, hücumların rahatsız edici manzaraları de sergileniyordu.
Terör olaylarının toplam bilançosunu, meyyit ve yaralı sayısını sorduğumuzda ise bunun hesaplanmadığını bildirdiler. Standın son kısmında ise, bilhassa 2017’den sonra hükümetin gayretiyle bu terör olaylarının bittiği, halkın huzur içinde yaşamaya başladığı, yatırımlarla kalkınmanın sağlandığı iletisi yer alıyordu. Bu noktada da resmi bir yetkili olmadığı için, bahisle ilgili detaylı sorular soramadık. Urumçi’deki son durağımız ise, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin 70. Kuruluş Yıldönümü Standı oldu. Burayı daha süratli geçtik, duvarlardaki metinlerde İngilizce yer almıyor, sırf Çince yazılar bulunuyordu. Burada yeniden Çin idaresinin bölgeye yaptığı yatırımlardan bahsediliyordu. Standın akabinde Pekin’e gerçek yola koyulduk. Bu kısım yarınki gazetemizde olacak.
Yorum Yap