Nerede kültürel miras?

İstanbul’un simge yapılarından olan Haydarpaşa Garı ve Sirkeci Garı neden kültür sanat adası yapılacak? Kentin kimliğini oluşturan bu tarihi binalar neden eski fonksiyonlarıyla korunmuyor? İstanbul’da kültür sanat oluşturacak öbür binalar ya da alanlar yok mu? Tüm bunlar yapılırken binalar korunacak mı? Bunun üzere onlarca soru var.

Anımsayalım, Ankara– İstanbul YHT ve Marmaray projesinin inşası kapsamında 19 Haziran 2013’te gardaki tren seferlerine orta verilmiş, 24 Temmuz 2014’te ise tren seferleri büsbütün iptal edilmişti. Garda yapılan onarım çalışmaları sırasında peronların altında Kalkedon antik kentine ilişkin tarihi kalıntılar bulunmuş ve yapılan incelemeler sonucunda bölgenin arkeopark haline getirilmesine ve kalıntıların esirgeyici kaplama ile kaplanarak yerinde sergilenmesine karar verilmişti. Sonra, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ortasında imzalanan protokolle Haydarpaşa ve Sirkeci gar binaları ise demiryolu fonksiyonu dışında kalmış alanlar “kültür ve turizm” maksatlı kullanılmak üzere 29 yıllığına Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredi. Protokolün imzalanmasının akabinde Haydarpaşa Garı ve lojmanlar tahliye edildi. Sonuç: Haydarpaşa Garı yaklaşık 4530 gündür kapalı.

Bugüne gelecek olursak yakın vakitte açıklama yapan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Haydarpaşa ve Sirkeci garlarının “kültür ve sanat adası” olarak dönüştürüleceğini söz etti. Haydarpaşa Dayanışması yaptığı açıklamada: “Haydarpaşa ve Sirkeci bir tren garıdır, müze ve performans salonu değildir” tabirlerine yer verdi ve ulaşımın sırf sembolik olacağına dikkat çekti.

Yine açıklamanın bir kısmında şu tabirler yer alıyor: “Haydarpaşa garları, personellerin, göçmenlerin, öğrencilerin, sürgünlerin, kavuşmaların, ayrılıkların yeridir. Toplumsal bir bellek yerini sermaye projesine çevirmek hem kent tarihine hem kültürel mirasa ihanettir. Kamuya ilişkin bir alanın ‘özel proje alanı’ ilan edilmesi, hukuksuz bir talandır ve kent hatasıdır. Haydarpaşa Garı sadece bir bina değil, bir emek ve kent tarihidir. Yüzlerce demiryolcu burada çalıştı, yaşadı, çocuklarını büyüttü. Garlarımız, lojmanlar, atölyeler, depolar, gar restoranları hepsi birer dayanışma yeriydi. Artık bu beşerler sessizce sürülüyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı ‘müze’ diyor ama aslında bir emek sınıfını tahliye ediyor.”

Gazetemize açıklama yapan Türk tarihçi, akademisyen, muharrir Prof. Dr. İlber Ortaylı, Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi arkeolog-editör Nezih Başgelen ve Sanat Tarihçisi, ressam, muharrir, heykeltıraş Prof. Dr. Gürol Sözen, Haydarpaşa ve Sirkeci garlarının neden korunması gerektiğini anlattı.

‘GELECEK JENERASYONLARA AKTARILMALI’

NEZIH BAŞGELEN (Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi Arkeolog-Editör)

İstanbul’un 8500 yıllık kültürel birikimi hiçbir yerde olmayan bir çeşitliliğe sahiptir. Rumeli ile Anadolu-Bağdat Demiryolları kapsamında Osmanlı devrinde inşa edilen Haydarpaşa ve Sirkeci Garları da dünyada iki kıtaya yayılmış tek kent olan İstanbul’un çok kıymetli tarihi hafıza yerleridir. İstanbul tarihinin yadsınamaz bedeli olan Haydarpaşa ve Sirkeci Garları için düşünülen bu projeler birebir vakitte vazgeçilemez yükümlülükleri ve sorumlulukları da getirmektedir. Bu bağlamda Haydarpaşa ve Sirkeci Gar alanlarının bütüncül bir yaklaşımla ele alınarak kentin kültürel yaşantısına kazandırılmasına itina gösterilmesi her açıdan değerlidir. Süratli ve kontrolsüz inşaat süreçlerinin Istanbul’un pek çok güzide tarihi yapıtını parayla nasıl tahrip ettiği unutulmamalıdır. İstanbul Kültür Mirası’nın yaşanmışlıklar açısından çok farklı bedellerine sahip hafıza yerleri olan Haydarpaşa ve Sirkeci Garlarının akılcı artı kıymetler katılarak günümüz Istanbul’una ve gelecek jenerasyonlara aktarılması değerli bir sorumluluktur.

BUNUN İSMİ KENT KİMLİĞİ!

PROF. DR. GÜROL SÖZEN (Sanat tarihçisi, ressam, muharrir, heykeltıraş)

Yeryüzü coğrafyasında her kent; tabiatı, tarihî derinliği ve kültürel yapısı ile bir bütündür. Bunun ismi kent kimliğidir. Geçmiş, yaşadığı çağ ve gelecek jenerasyonlar ismine bir büyük mira Ne garip bir huyumuz var: Güya biçki dikiş kursunda sökük dikiyoruz! Yap boz, boz yap!… Yada, nedense “Baltalar elimizde, uzun ip belimizde biz gideriz ormana, hey ormana” nakaratı üzere uygun adım yola koyulmak görenek haline geldi. Bir gerçek var: Her eski yeni olmadığı üzere her yeni de çağdaş değildir. Hele, Haydarpaşa Garı ve Sirkeci Garı kelam konusu ise. Avrupa ve Ortadoğu coğrafyasına ve yanı sıra kent içine seyahatler yapanlar uygun bilirler ki bu seyahatler tıpkı vakitte bir görsel şölendir. Hele, bir de bilhassa vapurlarla da irtibatlı ise onlar kentin faziletine dokunmuş demektir. Kentin atardamarı rahat nefesini alabilir artık, demekti. Kuşkusuz, Haydarpaşa ve Sirkeci garlarının mimari dokusu da bu kimliğin durak noktasıdır. Bir renktir. Birebir vakitte sanatın, edebiyatın; başta şiir ve hikayenin de vazgeçilmezidir. Kentin atardamarı kesilince o kent fonksiyonelliğinden koptuğu üzere toplumsal yapının vazgeçilmezi olan insanca yaşamaktan da bağlarını koparmaya başlamıştır. Kalabalıklar, itiş kakışmalar, bağırtılar ve canhıraş yığınlar kenti kuşatmaya başlar ki yeme de yanında yat! Tüm bunlar bir nostalji değil, kültürel mirastır. Keşkenin bir faydası yok. Bu kültürel mirası korumak; sırf o yapının fizikî görünümünü korumak değil, kimyasını bozmadan tahlil üretmektir. Her sanat yapıtı, geçmiş uygarlıklarda olduğu üzere, hele 12 bin yıllık Anadolu coğrafyasını da düşününce büyük bir itina ister. Büyük İskender’in esinlendiği İyonyalı mimar Hippodamos ve Mimar Sinan’ın mimarlığının özü budur. Haydarpaşa ve Sirkeci garları, bavulları ile inip binip yakın, uzak kentlere gidenlerin bir düşüydü tıpkı vakitte. Neoklasik çağın iki simgesi sadece mimari değil, bir kimliğin atardamarıdır. Boş kelam olduğunu biliyorum lakin; bir kentin kimliğini kazanması kesim bedellerle değil, tabiat, tarih, sanat, bilim ve mimari ile ve doğal ki edebiyatı ile var olabilir lakin.

‘LOKANTA YA DA OTEL YAPMASINLAR!’

PROF. DR. İLBER ORTAYLI (Türk tarihçi, akademisyen, yazar)

Bina durursa kent belleği de durur. anadolu yakasında hakikat dürüst opera binası yok. Haydarpaşa’yı opera binası ya da konservatuvar binası yapsınlar. Kimseye peşkeş çekmesinler ve lokanta ya da otel yapmaya da kalkmasınlar. İşte o vakit rezil olur orası.