Dünyada sırf 50 bireyde bulunan Rh null, öteki ismiyle ‘altın kan’, tıbbın hâlâ kopyalayamadığı en ender kan kümesi olarak biliniyor. Kan nakli tıbbında kritik ehemmiyete sahip ‘altın kan’, sadece 50 bireyde görülmesi nedeniyle dünya çapında özel protokollerle korunuyor. Pekala, bilim insanları laboratuvar ortamında ‘altın kan’ üretilebilecek mi? Bakın uzmanlar ne diyor…
Betül Yasemin Kökbek / Milliyet.com.tr – Birinci kan nakli denemeleri 1667 yılında Fransız tabip Jean-Baptiste Denis’in koyundan beşere yaptığı başarısız teşebbüslerle başladı. Modern manada ise beşerden beşere yapılan birinci başarılı kan nakli 1818’de İngiliz cerrah James Blundell tarafından doğum sonrası çok kan kaybı yaşayan bir hastaya uygulandı. Kan naklinin nitekim inançlı ve sistematik bir tıbbi süreç haline gelmesi ise 1901’de Karl Landsteiner’ın A,B, O kan kümelerini keşfetmesiyle mümkün oldu ve böylelikle hangi hastaya hangi kanın verilebileceği anlaşıldı, nakil tıbbında yeni bir devrin kapıları aralandı. Bağışlanan kanlar yaralanma ve ameliyatlarda kullanıldı ve tedavilerin en değerli basamaklarından biri haline geldi. Lakin kan nakli ne kadar gelişmiş olursa olsun bugün hâlâ dünya üzerinde bu süreçten faydalanamayan beşerler var. Az görülen kan kümelerine sahip beşerler kendi kan kümesinden bağışlanmış kanı bulmakta önemli zorluklar yaşayabiliyor. Bugün dünya üzerinde tespit edilen sayılara nazaran tam 50 kişi Rh null ismi verilen ‘altın kan’a sahip. Bu şahıslar yaralanır ya da kan nakline gereksinim duyarsa, gerekli kanı bulabilme bahtları hayli düşük. Bilim insanları dünya üzerindeki 50 kişiyi baz alarak yeni bir çalışmanın fitilini ateşledi ve bakın hangi sonuçlar elde edildi.
LABORATUVAR ORTAMINDA ÜRETMEK MÜMKÜN MÜ?
Kan kümeleri temel olarak A,B,O ve Rh sistemlerine nazaran sınıflandırılıyor. A,B,O sisteminde A, B, AB ve 0 olmak üzere dört ana kan kümesi bulunuyor. Bunlara ek olarak Rh faktörü kanın müspet ya da negatif olmasını belirliyor. Bu iki sistem bir ortaya geldiğinde A+, A−, B+, B−, AB+, AB−, 0+ ve 0− formunda toplam sekiz temel kan grubu ortaya çıkıyor. Bu sınıflandırma, kan nakillerinin inançlı formda yapılabilmesi için hayati ehemmiyet taşıyor. Tüm bu kan kümelerine son yıllarda ‘altın kan’ olarak isimlendirilen Rh-null isimli bir kan kümesi daha eklendi. Dünyada sırf 50 kişinin damarlarında gezdiği bilinen bu ender kan kümesi bilim insanlarının ağına takıldı. Rh-null taşıyan çok az insan olduğundan, bilim insanları kan nakli için gerekli kan ölçüsünü artırmak hedefiyle laboratuvarda Rh-null geliştirebilmenin mümkün olup olmadığını araştırıyor. Bilim insanları, Rh null kan kümesinin üniversal kan nakillerine yardımcı olabileceğini kestirim ediyor.
Dünya üzerinde sırf 50 kişinin sahip olduğu bu kan kümesinin laboratuvar ortamında üretilebilmesi halinde tıp topluluğunda esaslı bir yeniliğin doğacağını düşünen bilim insanları çalışmalarına devam ederken, biz de mevzuyu uzmanına Hematoloji Uzmanı Prof. Dr. Atila Tanyeli’ne sorduk.
‘ALTIN KAN’IN BİR FARKI VAR
Açıklamalarına ‘altın kan’ kümesini tanımlayarak başlayan Prof. Dr. Tanyeli, “Altın Kan (Rh null) çok az bulunan bir kan kümesidir. Kan kümelerini belirleyen Rh sistemindeki D,C,c,E,e üzere tüm antijenler yoktur. A, B, O kan kümesi sistemi 4 ana antijenden oluşur; A, B, O ve AB kümeleri olmak üzere. Bu antijenler oligosakkarid antijenlerdir ve eritrositler üzerindeki membranlarda, doku hücrelerinde, ayrıyeten salya ve öbür beden sıvılarında bulunur. A, B, O kan kümeleri, transfüzyon tıbbında kritik değere sahiptir. Bu nedenle kan kümeleri üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Sistem 56’dan fazla antijen içermektedir. 5 en değerli antijen D,C,c,E ve e’dir. Rh antijenleri eritrositlerin yüzeyinde bulunan proteinleri tabir eder. Bu antijenlerin işlevleri tam olarak bilinmemektedir. Lakin membran stabilizasyonu ve amanyum transportunda kritik rol oynadıkları bilinmektedir” diye konuştu.
50 KİŞİ İÇİN FARKLI BİR PROTOKOL UYGULANIYOR
Oldukça ender görülen bu kan kümesine sahip şahısların kan nakli hizmetinden sağlıklı bir halde faydalanamadıkları biliniyor. Pekala ‘altın kan’ kümesine sahip şahıslar, doğum, ameliyat yahut acil durumlarda hangi meselelerle karşılaşıyor, acil durumda Rh null kan temini için global bir protokol bulunuyor mu ve kâfi mi?
Prof. Dr. Tanyeli, Rh null kan kümesine sahip şahısların acil bir sıhhat durumunda yalnızca kendi kümelerinden kan alabileceğini iletti. Dünyada Rh null bireylerinin kayıt altına alındığını ileten Prof. Dr. Tanyeli, “Kan bulunması gerektiğinde memleketler arası Ender Donör Bankaları devreye girer. Gerekli olması halinde, evvelce planlanan ameliyatlar için Rh null şahısların kanları evvelden alınıp donduruluyor yahut özel dolaplarda saklanabiliyor. Kaza üzere acil durumlarda daha tehlike olabilir lakin o durumlarda da uygulanan protokoller mevcut” dedi.
‘Altın kanı’n laboratuvar ortamında üretilip üretilemeyeceğini de açıklayan Prof. Dr. Atila Tanyeli, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Günümüz koşullarında Rh null cell kan üretilemez. Ne sentetik olarak ne de kök hücre teknolojileri ile inançlı ve tam fonksionel kırmızı kan hücresi olarak üretilememektedir. Bu bireylerdeki alyuvar yapıları, Alyuvarların zar yapısı, stabilitesi ve dayanıklılığı da farklıdır. Periferik kan da stomatositler mevcuttur. Özetle Rh null kan kümesine ilişkin eritrositler laboratuvarda üretilemez. Zira laboratuvarda kırmızı kan hücresi üretmek mümkün olsa da Rh null eritrositlerin karmaşık membran yapısını kopyalamak bugün için imkansız.”
Yorum Yap