2009 yılında yeraltı inşaatları esnasında ağır yağışlar görülmüş, şimdi 5 yıllık dev bir yapı, saniyeler içinde enkaza dönüşmüştü. Şanghay’daki yer altı otoparkı ve metro inşaatı sırasında çöken 13 katlı yapı,4 bireye mezar olmuştu. Binanın yıkılma formu ise Gebze’de çöken Arslan Apartmanı’nda olduğu üzere devrilerekti. Üstelik misal bir inşaat Gebze’de de vardı. Şanghay ve Gebze’deki benzerlikleri ve yıkımın şifrelerini Prof. Dr. Ahmet Türer anlattı.
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Şanghay’da 2009 yılında alışılmışın dışında bir olay yaşanmış, imali 2004 yılında tamamlanan 13 katlı devasa konut çökmüştü. Yapının çöküşü ve enkazın durumuna bakıldığında dikkat çeken bir ayrıntı vardı. Geçtiğimiz günlerde tıpkı Şanghay’daki üzere 4 bireye mezar olan Arslan Apartmanı da motamot bu biçimde ‘devrilmişti.’ 2009’da enkazın incelenmesinin akabinde yapının temellerinin bulunduğu bölgede 30 metre derinliğinde bir obruk oluştuğu görülmüştü. Çökmenin nedenleri araştırılırken gözler, Lotus Riverside Kompleksi’nin çabucak altından geçen ‘metro inşaatına’ çevrilmişti. Metronun tünelleri inşa edilirken yerde yaşanmış bir çökme, 13 katlı yapıyı da yıkmış olabilir miydi? Yapılan ön incelemelerde, emekçilerin kompleks için yeraltı garajını kazmaya başlamasının akabinde binanın çöktüğü anlaşılmıştı. Üstelik çökme, kompleksin yanındaki ırmak kıyısına kadar ilerlemiş ve geniş bir alana yayılmıştı. Şanghay’da yaşananlarla Gebze’deki yıkımın benzerliği akıllara pek çok soru işaretini getiriyordu. Yeraltına inşa edilecek yapıların, yeryüzünde diğer yapılar varken yapılması insan hayatını tehlikeye mi atıyordu? Yoksa bunu yapmanın sağlıklı ve başarılı bir yolu var mıydı? Gebze ve Şanghay’daki yıkımların emsal taraflarını, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Türer, tüm detaylarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
GEBZE’DEN DARICA’YA: YERİN ALTI BOŞALIYOR MU? ‘YAĞIŞLAR İNCELENMELİ’
4 şahsa mezar olan Arslan Apartmanı’nın yıkımına ait pek çok mevzu uzmanlar tarafından değerlendirildi. Acı tablolarla sonuçlanan yıkımın akabinde bölgedeki öteki yapılarda da çatlak ve kolon hasarı tespit edilmesi üzerine gerekli önlemler alındı. Üzerinden günler geçen olay, etraf sakinlerinde panik havası yaratınca hasar ihbarı alan tek bölge Gebze’yle de sonlu kalmadı. Darıca’dan da ‘yolun altının boşaldığı’ ya da yer yer küçük çaplı çökmeler olduğuna dair bildirimler yapılıyordu. Lokal basın da bölgedeki hasarı işaret eden manzaralar kaydediyordu. Yapısal durum dışında Arslan Apartmanı’nın yıkımında rol oynayan bir şeyler olabilir miydi? Çünkü yıkımın ‘görünen’ benzerliği Şanghay’daki örneği hatırlatıyordu. İki yapı da benzeri halde yıkılmış, yapının bulunduğu yerde çukur oluşmuş ve her iki bölgede de yeraltı inşaatı yapılmıştı. Peki iki yıkım ortasındaki benzerlikler ne tabir ediyordu? Prof. Dr. Ahmet Türer şöyle anlattı:
“Zemin altı su düzeyinde kıymetli değişimler, yeraltı suyunun farklı tarafta akması üzere durumlar, ince tanelerin taşınması ve vakitle yerde göçük olmasıyla sonuçlanabilir. Bu sebeple metro sınırı ve istasyonlarının üretimi sonrasında kentten ve binaların altından yakınından geçen çizgilerin, yer altı suyu açısından sorun yaratabilecek bölgelerde binalarda oturmaların hassas ölçümlerle yılda birkaç kere yapılması ve bu çeşit sorun oluşturabilecek yapıların evvelden tespit edilmesi ve tedbirler alınmasıyla benzeri olaylar engellenebilir. Haziran 2009’da Çin’in Şanghay kentinde, 13 katlı bir binanın çökmesi, binanın bir tarafında yeraltı otoparkı için 4.6 metre derinliğinde derin hafriyat yapılırken, öteki tarafında 10 metre yüksekliğe kadar toprak yığılması sonucu meydana gelmişti. Bu istikrarsız yükleme, tabanın yapısında basınç farkı yaratarak kaymaya ve nihayetinde temel zayıflamasına yol açmış, olaya çökmeden evvelki günlerde yaşanan şiddetli yağmurun da katkıda bulunmuş olabileceği belirtilmişti. Gebze’deki bina çökmesi olayı, 25 Ekim (43 mm) ve 27 ve 28 Ekim günlerinde daha az toplamda 50 mm’den fazla yağış olmuştur. Bu yağışın göçmeye tesiri araştırılabilir. Şangay ve Gebze bina hasarları ortasında direkt bir benzerlik görülemiyor lakin tabanla ilgili bir hareket ve yıkılma açısından münasebet kurulabilir.”
Peki, Gebze’deki binanın yıkımına ait yapılan çalışmalar ve yapıyı yıkıma götüren süreçte hangi ayrıntılar dikkat çekiyor? Prof. Dr. Türer bu ayrıntıları, “Binanın eczane olan köşe kolonunun altında problemler olduğu, burada oturma sebepli binanın dış kaplamasında deformasyon oluştuğu lakin camdan içeride görünen kolonda ezilme patlama üzere bir hasar olmadığı, kolonun iç tarafa bakan yüzeyinde zeminden tırmanana suya benzeri boyada kabarıklıklar ve nemlenme gibisi renk değişimleri olduğu görülüyordu. Ayrıyeten binaya yakın metro çizgisinin geçtiği, AFAD ve resmî uzmanların birinci incelemelerinde, yıkılan binanın altında çökme tespit edildiği ve bu çökmenin yıkıma neden olduğu tez edilmişti. Resmî uzmanlar ve AFAD takımlarının birinci incelemelerinde, yıkılan binanın altında büyük bir çökme yahut boşluk (obruk) tespit edildiği tez edildi. Bu durum, binanın birdenbire devrilerek yıkılmasının en güçlü fizikî nedeni olarak gösteriliyor. Kaynaklar bu göçüğün yaklaşık 3-4 metrelik bir deformasyon olduğunu belirtmişti. Mevcut binaların altından geçecek metro ya da yakında yapılacak derin hafriyat inşaatları, geoteknik kısmımız öncelikli olarak dikkatli çalışılması gereken tehlikeli bir mevzudur. Yer hareketliliği, taban altı su rejiminde değişiklikler, etraftaki binaları dolaylı olarak da etkileyebilir” diye açıkladı.
‘RADYE TEMELİ OLSA BİLE OBRUKLAR BİNALARI YUTABİLİR’
Yapıların çökmesi bazen kendileriyle ilgili olmayabiliyor. Yapının inşa edildiği taban üzerinde çalımalar ve gerekli tedbirler tamamlansa da, toprağın derinlerine ne olduğu her vakit kestirim edilemiyor. Yeraltı sularıyla dolu olan odacıkların boşalması ve bu kanallarda yaşanan çökmeler bazen yeryüzünde de ‘obrukların’ oluşmasına neden oluyor. Konya’da sıklıkla görülen obruklar, her vakit tarım topraklarında oluşmuyor. Geçmişte ABD’de bir meskenin yatak odasında oluşan 5 metre genişliğinde ve 6 metre derinliğindeki obruk Jeff Bush’u hayattan koparmıştı. Oysa Çin üzere inşaat konusunda ismini pek çok formda duyurmuş ülkelerde betonarme yapıların 70 yıllık bir ömre sahip olması planlanıyordu. Ancak bugünlerde birçok bina, Çin’in süratle artan inşaat patlaması sırasında yapılan süratli ve pratikleşmiş inşaatlar nedeniyle ‘30-40 yıldan fazla ayakta kalamayacakları’ tarafında tasaları beraberinde getirdi. Ne var ki yapıların sağlamlığı ve uzun müddet ayakta kaymasıyla ilgili süreçlerin tamamı inşaata bağlı olmayabilir. Yeryüzündeki obrukların ne vakit nerede oluşacağı her vakit kestirim edilebilir olmadığından yerde oluşacak bir obruğun binaları, insanları ve araçları yutması kaçınılmaz olabilir.
Prof. Dr. Ahmet Türer, “Zayıf yer üzerine yapılacak yüksek katlı binalarda geoteknik mühendisi başta olmak üzere jeofizik ve jeoloji mühendislerinin incelemelerine dikkat edilmeli. Zayıf yer şartlarında tekil temel bile kullanılsa, bağ kirişi ile temel pabuçlarının birbirine bağlanması gerekir. Zayıf yer şartlarında yüksek su düzeyi su tablası olan durumlarda radye temel ile bütün binanın altına tek temel üzere uygulama yapılması sıklıkla görülür. Yer daha da problemliyse radye temele ek, temel altına kâfi sayıda ve derinlikte kazık uygulanması gerekir. Bu tedbirler alınmadan zayıf tabana yapılan betonarme binalarda bu hasarlar görülebilir. Ayrıyeten binanın yatayda ve düşeyde uzunluk oranları değerli. Taban alanı dar ve yüksek yapıların stabilite sorunu daha çok olur. Gebze’deki bina zelzele sırasında çökmediği için yumuşak katın, yer oturmasıyla ilgisini kurmak çok kolay değil. Yerde obruk gibisi bir boşluğun oluşup binanın bu boşluğa hakikat devrilmesi üzere bir durum kelam konusu ise radye temel bile olsa, deliğin büyüklüğüne nazaran devrilme gerçekleşebilir. Yığma yapılar betonarme yapılardan da daha ağır ve küçük oturmalarda bile çatlak oluşumu ile daha hassastır. Yapıların altında taban suyu düzeyinin yüksek olması durumunda uygun TBM tipi seçilerek nispi oturmaların önüne geçmek mümkündür. Bu çalışmalar öncesinde geoteknik çalışmalar titizlikle yapılıp çalışma öncesi, çalışma sırasında ve çalışmadan sonraki 2-3 yıl mühletince azalan aralıklarla ölçümler yapılması da bu cins hasarların önüne geçilmesi için tesirli bir yöntemdir” diyor.
İnsan tesiriyle bir çökmenin önüne geçmek için açılan tünellerde kullanılan teknikler değerli. Metro üretimi için 2023 yılında tünellerin TBM ile yapılan hafriyatı tamamlandı. Lakin tünellerin birden fazla NATM sistemiyle açılmıştı. TBM’in NATM’a nazaran daha emniyetli sonuçlar verdiği ve daha çok kullanıldığı biliniyordu. Yüzde 87’si tamamlanmış olan projenin imali devam ediyor.
Tünel açma tekniklerine ait Prof. Dr. Ahmet Türer, “NATM (Yeni Avusturya Tünel Açma Metodu) yerin deformasyonuna müsaade veren bir tünel açma metodudur. TBM (Tünel Açma Makinesi) kullanılarak yapılan hafriyatlarda ise tabanın deforme olmasına müsaade vermemek ve üstündeki yapıların temellerini oynatmadan tünel oluşturmak daha mümkün” diye konuştu.
ENKAZDAN ALINAN NUMUNE YANILTABİLİR Mİ?
Birkaç saniye içinde yuvadan enkaza dönüşen yapılar, daha sonra uzmanların incelemesiyle pek çok sebep ve sonucu ortaya koyuyor. Ancak kimi durumlarda enkazlar da her vakit gerçek ipuçları vermeyebiliyor. Arslan Apartmanı için de bu durum geçerli olabilir. Prof. Dr. Ahmet Türer, ‘mikro çatlaklar’a’dikkat çekerek karot örneklerinin neleri aydınlatabileceğini açıkladı. Prof. Dr. Ahmet Türer kelamlarını şöyle noktaladı:
“Donatıların yerleştirilmesi, etriye aralıkları aralar, donatılardan alınacak numunelerin çekme dayanımı testleri binayla ilgili genel bilgi verebilir. Lakin 2013 yılında yapıldığı bilinen binada yüksek ihtimalle ‘BÇIII S420’ nervürlü donatı kullanıldı. Yıkılıp hasar görmüş bir binanın sağlam kalan elemanlarından alınan numunelerde mikro çatlaklar oluşmuş ve dayanımı olduğundan daha düşük çıkabilir. Evvelce alınan karot numunesi dayanımının binada asgarî beton kalitesi için belirleyici olacağını düşünüyordum. Kahramanmaraş zelzeleleri sonrası incelediğimiz belgelerde, ‘Yıkılan kattaki beton kalitesi, enkazdan alınan beton kalitesinden daha da düşük olabilir’ görüşleri vardı. Bu durumda enkazdan sağlam çıkan bir betonarme eleman modülünden alınan numune, ne en düşük dayanımı söyleyebilir ne de ortalama dayanımı söyleyebilir. Gerçek dayanım bu numuneden daha fazla da olabilir, hasar gören yıkılmaya temel kattaki beton dayanımı bu hudutlu sayıdaki numune dayanımından çok daha düşük de olabilir. Enkazdan alınan beton numunelerinin rastgele bir belirleyici bedeli bulunmuyor. Enkazdaki beton modüllerinin genel görünümü ufalanmış beton halinde ise niceliksel değil lakin niteliksel olarak bir bilgi verebilir. Yıkılan fakat çok hasar görmeden kalan yapıların genelde beton kalitesinin izafî olarak daha güzel olduğu varsayım edilebilir.”
Yorum Yap