CELAL BAYAR: Atatürk’ün yanı başında son Bakanlar Kurulu toplantımızı yapmış, nefes alıp verdiği sürece kendisine vekil göstermeyi şanına yakıştıramadığımızı karara bağlamıştık. KILIÇ ALİ: O günlerde Atatürk’ün canı enginar istemişti. Bu içten dilek ederek sipariş ettiği birinci ve son yemekti. Maalesef bunu yemek kendisine nasip olmadı.
Aydın Hasan / ANKARA – Atatürk’ün yakınında yer alanların,1938’den sonra yayımlanan kitaplara yansıyan anılarında Atatürk’ün insani yanları da yer alır. Hizmetkârı olarak Atatürk’ün daima yanında bulunan bireylerden biri olan Cemal Granda, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği vazifesini Atatürk’ün vefatına kadar sürdüren Hasan İstek Soyak, Güney Cephesi Kahramanı ve yakın silah arkadaşı Kılıç Ali ile son Başbakanı Celal Bayar üzere isimlerin hatıraları Atatürk’ün son günlerine farklı açılardan ışık tutuyor.
SON ANLARI
Cemal Granda, daha Atatürk’ün evvel garsonu, sonra yakın hizmetkârı olarak başladığı vazifesini 1927’den 1938’e kadar sürdürdü. “Anlatan: Cemal Granda. Yazan: Turhan Gürkan Atatürk’ün Uşağı İdim” kitabı, 1971 yılında çıktı. Kitap, 2019’da “Atatürk’ün Uşağının Bâtın Defteri” başlığı ile yayımlandı. Kitapta, Granda’nın Atatürk’ün son anlarıyla ilgili olarak şu anlatımı yer alıyor:
“9 Kasım’ı dalgın bir halde geçiren Atatürk, dakikadan dakikaya sönmeye başlamış. Gelen haberlere nazaran artık umut kalmamış. (…) Gözyaşlarımızı tutamıyorduk. Artık hayat bize zindan üzere görünmeye başlamıştı. O geceyi uykusuz geçirdik. (…) 9 Kasım’ı 10 Kasım’a bağlayan gece Atatürk’ün harareti 37.5, nabzı 132, teneffüsü 33 imiş. Rengi büsbütün solmuş. Gırtlağından bir orta ‘Hı.. . hı.. hı…’ diye bir ses çıkarmış. Doktor Mehmet Kâmil Berk başucunda bir yandan gözyaşlarını akıtırken, bir yandan da ıslattığı bir pamukla Atatürk’ün ağzına su vermeye uğraşıyormuş.”
SON İSTEĞİ ENGİNAR
Kılıç Ali, ulusal çabanın başlangıcından vefatına kadar Atatürk’ün en yakınında bulunan isimlerden biriydi, silah arkadaşıydı. Hulusi Turgut’un “Atatürk’ün Sırdaşı – Kılıç Ali’nin Anıları” kitabında, Atatürk’ün 8 Kasım’da ikinci ağır komaya girmeden evvelki hasta yatağındaki son günleri şöyle anlatılır:
“O günlerde Atatürk’ün canı enginar istemişti. Mevsimi olmadığı için Hasan İstek Soyak, Hatay’dan telefonla enginar sipariş etmişti.
İkinci ponksiyonun (vücuttan iğneyle sıvı çekme) sonraki sabahı odasına girdiğimde bana sordu:
– Yahu tabipler bana niye enginar yedirmiyorlar?
Ben de kendisine enginar mevsimi olmadığı için Hatay’a sipariş edildiğini ve bu günlerde geleceğini söyledim. Mutlu oldu. Bu enginar yemeği Atatürk’ün yanında bulunduğum uzun yıllar içinde içten istek ederek sipariş ettiği birinci ve son yemekti. Maalesef bunu yemek kendisine nasip olmadı.”
‘BİR TARİH GÖÇÜYOR’
Kılıç Ali, Atatürk’ün vefat anını da şöyle anlatır: “Hayatına rastgele bir biçimde kastedilmemesi için icabında canımızı bile fedaya hazır olduğumuz Atatürk, gözümüzün önünde güpegündüz, fani hayata veda edip gidiyor, herkes ellerini kavuşturmuş, büyük bir acz içinde duruyor ve kimsenin elinden bir şey gelmiyordu. (…) Hasan İstek Soyak ve İsmail Hakkı Tekçe ile birlikte ellerimizi kavuşturmuş, son hürmet durumunda duruyorduk. Hasan İstek dayanamadı, büyük hüzün içinde şöyle dedi:
-Kılıç bak, koskoca bir tarih göçüyor!
Saat tam dokuzu beş geçiyordu. Atatürk apansızın gözlerini açtı. O hoş mavi gözlerini son olarak bize yöneltti. Ve çabucak kapadı. (…)
O hoş gözler artık ebediyyen kapanmıştı.
Atatürk’ü kurucusu olduğu cumhuriyetin 29 Ekim’deki yıl dönümünün akabinde vefatının 87. yıl dönümünde de yeniden hasret, sevgi ve şükran hisleri ile anıyoruz. Vefatının akabinde oluşan matem havası vakit içinde dağılırken, Atatürk’e Türk halkının duyduğu büyük sevgi ve bağlılık ise ortadan geçen vakte karşın hiç eksilmedi.
VEKİLİ OLMADI
İsmet Bozdağ’ın “Bilinmeyen Atatürk-Celal Bayar Anlatıyor” kitabında, Atatürk’ün son günlerinde yerine vekil getirilmesi konusu ile ilgili şu ifadeler yer alıyor:
“Meclis Başkanı Abdülhalik Renda ve bakan arkadaşlarım Dolmabahçe Sarayı’nın Başyaver Odası’nda toplandık. (…) Anayasanın buyruklarını, vekilin göreve başlamasının beklenen mahsurlarını saydım. (…) Dedim ki: Bu anlattığım sebeplerle Abdülhalik Bey’in vekil olarak göreve başlaması kimi mahsurları ihtiva ediyor. (…) Bugüne kadar işleri şahsi sorumluluğum altında yürüttüm. Bugün birlikte bir karar alarak bundan sonraki işlerin ortak sorumluluğumuz altında yürümesini istiyorum. (…) Bundan bu türlü de işleri vekilsiz yürütelim. Ben başvekil olarak hiçbir büyük icraata girişmeyeceğime size kelam veririm. Cumhurbaşkanı’nın imzasına muhtaçlık gösteren çabuk işleri, imzalanmış üzere yürütmeye devam edelim. (…) Karar ittifakla alındı. Böylelikle komadaki Atatürk’ün yanı başında son Bakanlar Kurulu toplantımızı yapmış, nefes alıp verdiği sürece kendisine vekil göstermeyi şanına yakıştıramadığımızı karara bağlamıştık.”
‘GÖZLERİNDEN VEDA İŞARETİNİ ALDIM’
Bayar, tıpkı kitapta Atatürk ile komaya girmeden evvelki son görüşmesini ise şöyle anlatıyor: “Veda için elimi uzatırken bu sefer: ‘Bilançoyu güçlü buldum’ dedi. ‘Memleket için güzel muvaffakiyetli işler başarıldığını gördüm. Seni ve vekil arkadaşlarını tebrik ederim.’ Sağ eli yorganın dışında duruyordu. O dünyanın en hoş ve hastalıktan tamamen incelmiş ellerini, bu en büyük Türk’ün elini iki elimle kuş okşar üzere tuttum, yeryüzünün en büyük tazim ve sevgi hisleri ile öptüm ve yanağımı yasladım. Ağlıyordum. Ben Başvekilliğimi, O Cumhurbaşkanlığını unutmuş üzereydik. Konuşmuyorduk. Artık sözlerin bir kıymeti kalmamıştı. Gözlerimle gözlerinden veda işaretini alarak ayrıldım.”
SON 29 EKİM
Kılıç Ali; “Son Günleri’ kitabında da, 29 Ekim 1938’deki anısını şöyle anlatır: “Cumhuriyet bayramı münasebetiyle her taraf elektriklerle donanmıştı. Ama her tarafta bir sükunet, her tarafta bir teessür ve sessizlik vardı. Millet içten içe ağlıyordu. Bu ortada Kız Kulesi de donanmıştı. Ama buradan atılan fişekler ve patlayıcı unsurlar Atatürk’ü rahatsız etmiş olmalı ki zile basıp sofracı Kamil’i çağırdılar. Ben de yeniden dilek ettiklerini paravanın gerisinden takip ediyordum. Sofracıya ‘Bu patırdılar nedir?’ diye sordular. Zavallı Kamil de, aklınca Atatürk’ün hüzün duymamaları ve müteessir olmamaları kanısıyla ‘Gök gürlüyor Paşam!’ diye karşılık verdi. Atatürk, bu çocuğun verdiği karşılığın samimiyetini anladılar ve gülerek ona; ‘Haydi enayi’ dediler ve tekrar yataklarına uzandılar.”
Yorum Yap