Dünyanın dikkati Gazze ve Ukrayna’ya çevrilmişken, Nil’in iki kolu ortasında, bir vakitler Afrika’nın “tahıl ambarı” olma potansiyeliyle anılan Sudan, sessizce kan gölüne dönüyor.
15 Nisan 2023’ten bu yana süren çatışmalarda on binlerce insan (kimi kaynaklara nazaran 150 bine yakın) hayatını kaybetti. 14 milyondan fazla kişi yerinden edildi. Birleşmiş Milletler’e nazaran 25 milyondan fazla Sudanlının insani yardıma muhtaçlığı var. Kıtlık tehlikesi kapıda.
Ama bu, sadece Hartum’un generalleriyle milislerin savaşı değil. Sudan altının, tahılın ve Kızıldeniz kıyısındaki stratejik pozisyonunun gölgesinde, global güçlerin yeni satranç tahtasına dönüşmüş durumda.
DARBELER, BÖLÜNMELER, KATLİAMLAR
1956’da bağımsızlığını kazandığından beri darbelerle sarsılan Sudan, 1989’da Ömer el-Beşir’in Müslüman Kardeşler dayanaklı iktidarıyla yeni bir karanlık periyoda girdi. 2003’te Darfur’daki isyanı bastırmak için el-Beşir’in çağırdığı, çoğunluğu Araplardan oluşan Cancavid milisleri, binlerce sivilin katledilmesinde rol oynadı. Yıllar sonra bu milisler, Muhammed Hamdan Dagalu — nam-ı öbür Hemedti — liderliğinde “Hızlı Takviye Kuvvetleri” (HDK) ismiyle yine sahneye çıktı. El-Beşir rejimi devrinde ülke bir bölünme de yaşadı. Güney Sudan, beraberinde petrol kaynaklarının yüzde 85’ini de götürerek 2011’de Hartum’dan ayrıldı.
Beşir rejiminin son periyotlarında Hemedti, ülkenin batısındaki altın madenlerini ele geçirerek Sudan’ın en güçlü ve varlıklı isimlerinden biri haline geldi. Sudan Silahlı Kuvvetleri’nin başındaki General Abdülfettah el-Burhan’la birlikte Beşir’i deviren Hemedti ile müttefikinin ortası kısa mühlet sonra açıldı. Sudan’daki felaketler zincirinin son perdesi de El-Burhan ile Hemedti ortasında ülkenin ve ülke kaynaklarının denetimi için patlak veren rekabet ile başladı.
Muhammed Hamdan Dagalu (Hemedti)
KÖRFEZ’İN YENİ OYUN ALANI
El-Beşir’in devrilmesinin akabinde, Körfez ülkeleri Sudan’a yine yöneldi. Hidrokarbona dayalı ekonomilerini çeşitlendirmek isteyen BAE ve Suudi Arabistan için Sudan, hem verimli toprakları hem de Kızıldeniz kıyısındaki pozisyonuyla stratejik bir fırsattı.
BAE ve Suudi Arabistan, 2021’de demokratik geçiş sürecini amaç alan darbeyi destekledi.
Riyad, stratejik nedenlerle bir periyot orduyu, yani el-Burhan’ı desteklerken; BAE, ekonomik çıkarlarını Hemedti’nin denetimindeki HDK üzerinden garanti altına almak istedi. BAE, 2023’te Kızıldeniz kıyısında liman mutabakatı imzalayarak varlığını pekiştirdi; lakin asıl bağ, altın ticareti üzerinden kuruldu.
Sudan merkez bankası datalarına nazaran, 2025’in birinci yarısıda Sudan’ın yasal altın ihracının yüzde 90’ını BAE’ye gitti. BAE altın karşılığında büyük ölçüde Çad ve Libya üzerinden HDK’ya silah temin ediyor. Bu, sırf ticaret değil; savaşın finansal damarını besleyen bir ağ. Argümanlara nazaran BAE, Hemedti’nin altın gelirlerini yönetmesi için platformlar sağladı, lojistik takviye verdi, hatta Rusya merkezli Wagner gibisi paralı asker ağlarını kullandığı sav edildi. Son devirde Kolombiyalı paralı askerlerin de BAE aracılığıyla Sudan’a gönderildiği ileri sürülüyor.
HDK’yı silahlandırdığı suçlamalarını kabul etmeyen BAE, HDK’nin Kuzey Darfur’un başşehri El Feşih’i ele geçirmesi ile yaşanan katliamların akabinde “günah çıkardı.” BAE’li üst seviye bir diplomat, ordunun ve HDK’nin birlikte önderlik ettiği 2021 darbesinden sonra yaptırım uygulamamanın kusur olduğunu söyledi.
Sudan, bugün dünyada en fazla altın üreten ülkelerden biri. Fakat bu zenginliğin parıltısı, Nil’in kıyısında yaşayan milyonlara ulaşmıyor.
Darfur ve Kurdufan’daki madenlerden çıkan altın, Dubai’nin kuyumcularında mücevherlere dönüşürken; Hartum’un pazarlarında ekmek fiyatı her geçen hafta artıyor. 25 milyondan fazla Sudanlı bugün akut besin kıtlığıyla karşı karşıya.
BAE ve Suudi Arabistan, son on yılda Sudan’da yüz binlerce hektar tarım toprağı kiraladı.
Bu topraklarda yetişen buğday, arpa ve yem bitkileri Sudanlıların sofralarına değil, Riyad ve Abu Dabi’nin süpermarketlerine gidiyor. Sudan, kendi topraklarında üretilen besine dokunamayan, açlık çeken bir ülke artık.
Savaş uzadıkça Sudan’ın kaynakları Körfez sermayesinin haritasına daha sıkı gömülüyor.
Bugün Kızıldeniz’in iki yakasında değişik hayatlar karar sürüyor.
Bu çelişki, Afrika’nın zenginliğinin neden daima öbür başkentlerde parladığının en acı özeti. Sudan, bir defa daha tarihinin birebir sarmalında: Topraklarını, altınını ve geleceğini dış güçlerin çıkar dengelerinde kaybediyor. Ve dünya, bu sefer petrol değil, altın ve tahıl uğruna yanan bir ülkeye sessiz kalıyor.
Sudan’daki savaşın kazananı yok. Lakin kaybedeni aşikâr: Açlıkla sınanan milyonlar, susuz kalan topraklar.
KİMİN ELİ KİMİN CEBİNDE
Körfez: Körfez ve Arap ülkeleri her ne kadar Sudan’daki çıkarları gereği rekabet halinde olsa da, BAE de Suudi Arabistan da Mısır da, siyasal İslam’ın bölgede yükselmesine karşı ortak bir cephede duruyor. Lakin Mısır tertipli orduyu destekliyor ve bu tavrıyla ordu içindeki İslamcı fraksiyonları da dolaylı biçimde güçlendiriyor.
İran: el-Beşir devrinde azalan nüfuzunu yine kazanmak için orduya silah sağladığı argümanlarıyla gündemde.
Rusya: Kızıldeniz kıyısında bir üs kurmak ve kaynaklardan varlıklı Sudan’da varlığını güçlendirmek istiyor.
ABD: Bölgede direkt bir liman kurma niyetinde değil, lakin Çin, İran ve Rusya’nın yerleşmesini “tehdit” olarak görüyor.
Geçtiğimiz haftalarda ABD, Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’dan oluşan “Uluslararası Dörtlü” yeni bir barış teşebbüsü başlattı. Lakin evvelki teşebbüsler üzere kısa vadeli ateşkese odaklanan bu teşebbüs de, rastgele bir yaptırım öngörmediği üzere, dış aktörlerin ateşe akaryakıtla gitmesi konusunda da sessiz kalıyor.
Ve Avrupa Birliği: AB’yi göçü önlemeyi takıntı haline getiren Avrupa Birliği’nin 2014’te başlattığı “Hartum Süreci” kapsamında, başta Hemedti’nin HDK’si olmak üzere, Sudan’daki milis güçleri Libya hududunu korumakla görevlendirmişti. Avrupa kendi hudutlarını korurken, Sudanlıların ömür alanlarını ateşe attı.
Yorum Yap