İngiltere’nin Cambridge kentinde bulunan Rosie Doğum Hastanesi’nin görüntüleme odasında, üç haftalık Theo bir beşikte derin uykuda. Şimdi farkında olmasa da öbür bebeklerin hayatlarını değiştirebilecek bir teknolojinin denemesinde yer alıyor.
Dr. Flora Faure, küçük siyah bir başlığı Theo’nun başına dikkatlice yerleştiriyor. Başlık, bir yüzücü bonesine ya da bir ragbi oyuncusunun takacağı hami başlığa benziyor.
Üzerinde altıgen çıkıntılar bulunuyor; bu çıkıntıların içinde, Theo’nun beyninin nasıl çalıştığını izleyen bir teknoloji yer alıyor.
“Yeni Doğanlarda İşlevsel Ultrason ile Optik Görüntülemenin Entegrasyonu” araştırmasından (kısaca Fusion) Dr. Faure, “Bu, ışık ve ultrasonun birlikte bu halde kullanıldığı birinci örnek. Bu sayede beynin daha kapsamlı bir imgesini elde edebiliyoruz” diyor.
Doğumdan evvelki ve sonraki haftalarda beynimiz her gün değişim gösterir.
Yeni doğanlarda görülen beyin hasarı, ömür uzunluğu süren mahzurların esas nedenlerinden biri. İngiltere Ulusal Sıhhat Servisi (NHS) genelinde, doğum sırasında meydana gelen beyin hasarlarını azaltmayı hedefleyen bir program yürürlüğe konmuş durumda.
Beyin hasarı, beynin bedenle irtibat kurma yeteneğini etkileyebilir ve bunun sonucunda epilepsi (nöbetlere yol açan bir hastalık) ya da hareket ve uyumu etkileyen serebral palsi üzere durumlar ortaya çıkabilir.
Bu cins hasarlar çoklukla erken doğan bebeklerde daha sık görülür, lakin oksijen yetersizliği, beyin kanaması, enfeksiyon yahut doğum travması üzere pek çok farklı nedenden de kaynaklanabilir.
İngiltere’de her bin bebekten beşi beyin hasarıyla doğuyor. Lakin mevcut izleme metotları, çocuğun büyüdükçe ne ölçüde ve nasıl etkileneceğini öngörmekte yetersiz kalıyor.
Dünya genelinde, doğum sırasında beynin kâfi oksijen ve/veya kan akışı alamamasıyla ortaya çıkan Hipoksik-iskemik ensefalopati (HIE), vaktinde doğan bebekler ortasında mevt ve engelliliğin en önemli nedenlerinden biri. Her yıl yaklaşık 3 milyon bebek bu durumdan etkileniyor.
Hope for HIE (HIE İçin Umut) isimli aile dayanak ağına nazaran, doğum sırasında meydana gelen beyin hasarı, global yeni doğan ölümlerinin yüzde 23’ünü oluşturuyor. ABD, Avrupa ve Kanada üzere yüksek gelirli ülkelerde bu oran her bin canlı doğumda 1 ile 3 hadise ortasında değişiyor.
Buna karşılık, düşük ve orta gelirli ülkelerde oran bin doğumda 4 ile 30 ortasında seyrediyor. En yüksek oranlar, Sahra Altı Afrika’nın birtakım bölgelerinde görülüyor ve burada her bin doğumda 15 yahut daha fazla hadise yaşanıyor, Bu da varlıklı ülkelere kıyasla neredeyse on kat fazla demek.
Dr. Faure, başlığın nasıl çalıştığını şöyle açıklıyor:
Işık sensörleri, beynin yüzeyindeki oksijen değişimlerini izliyor. Bu sisteme ‘yüksek yoğunluklu yaygın optik tomografi’ deniyor. İşlevsel ultrason ise beynin derinlerindeki küçük kan damarlarını görüntülememizi sağlıyor.
Cihazın bir başka değerli özelliği taşınabilir olması. Böylelikle bebekler, kendi beşiklerinin konforunda, tertipli aralıklarla izlenebiliyor.
Danışman beyin cerrahı Dr. Alexis Joannides, cihazın klasik MRI (manyetik rezonans görüntüleme) yahut CUS (kraniyal ultrason) taramalarına nazaran bir dizi avantaja sahip olabileceğini düşünüyor.
Joannides MRI’nin iki temel sınırlaması olduğunu söylüyor:
Birincisi, maliyet ve tarama vakti bulmanın zorluğu. İkincisi ise, bebeği gürültülü bir tarayıcıya götürmek, 20 dakika kadar beklemek ve sonra geri getirmek zorundasınız. Bu da, bir dizi ardışık tarama yapmanızı neredeyse imkansız hale getiriyor. Meğer birinci haftalarda beyin her gün değişiyor; nizamlı testler yapabilmek inanılmaz derecede pahalı olurdu.
MRI ve CUS taramaları, beyin yapısı ile işlevi ortasındaki karmaşık bağlantı nedeniyle, hasarın niteliğini öngörmede hudutlu muvaffakiyete sahip kabul ediliyor. Lakin Imperial College London’ın 2018’de yürüttüğü bir çalışma, ek 15 dakikalık bir taramayla doğruluğun artırılabileceğini göstermişti.
Bebekler üzerinde sistemli testler yapılması sayesinde, meselelerin çok daha erken fark edilmesi ve tedavilerin ya da destekleyici müdahalelerin daha süratli başlatılması umuluyor.
Serebral palsili çocuklara takviye veren Action Cerebral Palsy adlı hayır kurumu, araştırmayı memnuniyetle karşıladı.
“Serebral palsili birçok çocuk için teşhis süreci uzun bir seyahat. Aileler yıllarca çocuklarının ‘gelişimsel sorun riski’ taşıdığını bilerek yaşıyor lakin bu durumun ne manaya geldiğini tam olarak anlayamıyorlar” diyen Kurumun kurucusu Amanda Richardson kelamlarını şöyle sürdürüyor:
Bu cins teknolojiler büyük fark yaratabilir, lakin topluluk terapistlerinin kapasitesinin de artırılması gerekiyor zira şu anda bile yardım almak için uzun bekleme mühletleri var.
Cambridge Üniversitesi Hastaneleri’ne bağlı Evelyn Perinatal Görüntüleme Merkezi’nin yöneticisi ve yenidoğan uzmanı Prof. Topun Austin, araştırmasının ömrün iki ucu, bebeklik ve yaşlılık, devirlerindeki beyin tedavilerine odaklandığını söylüyor.
Austin’e nazaran Fusion araştırması, yeni doğan bebeklerde beyin aktivitesini beşik başında değerlendirmeye imkan tanıyan bir sistem geliştirmeyi ve bunu kanıtlamayı hedefliyor.
Austin, “Son 12 ayda hem sağlıklı hem de prematüre bebeklerin yardımıyla bu fikri muvaffakiyetle test ettik. Artık, beyin hasarı açısından daha yüksek risk taşıyan bebeklere odaklanacağız” diyor.
Bu, hem vaktinde doğan hem de prematüre bebeklerdeki beyin aktivite örüntülerini anlamak, hasara karşı en savunmasız olanları erken basamakta belirlememize yardımcı olabilir.
Theo, deneye katılan sağlıklı ve vaktinde doğan bebeklerden biri. Annesi Stani Georgieva, bu çalışmaya katkıda bulunmanın kıymetli olduğunu düşünüyor:
Eşim de ben de bilim insanıyız. Theo büyüdüğünde, araştırmalar sayesinde geliştirilen tüm yeniliklerden faydalanabilecek. Bu yüzden, onun bu anlayışın küçük bir kesimi olmasını istedik.
Dr. Joannides aynı zamanda Cambridge merkezli NIHR Beyin Hasarı Sıhhat Teknolojileri Araştırma Merkezi’nin eş yöneticisi.
Bu merkez, beyin hasarı yaşayan insanların hayatını güzelleştirecek yeni teknolojiler geliştirmeye yardımcı olmayı amaçlıyor.
Merkez, araştırma için bir bilim insanına fon sağladı ve çalışma başarılı olursa aygıtın NHS genelinde yaygınlaştırılmasına dayanak verecek.
Dr. Joannides, “Önümüzde hala aşmamız gereken pürüzler var, lakin üç ila beş yıl içinde daha geniş çapta değerlendirilebilecek bir esere sahip olmayı umuyoruz” diyor ve şöyle devam ediyor:
Maliyet uygun olursa, bu aygıt sırf bilinen bir sorunu olan bebekleri izlemekle kalmaz, risk altındaki öteki bebekleri de belirlemeye yardımcı olacak bir tarama aracı haline gelebilir.
Yorum Yap